Żubr

Żubr (Bison bonasus) to obecnie największy roślinożerca w Europie. Jest bardzo podobny do swojego kuzyna z kontynentu amerykańskiego – bizona północnoamerykańskiego (Bison bison). Choć nieco mniejszy w rozmiarze, posiada charakterystyczną krępą sylwetkę z wyraźnym garbem i krótką szyją. Jego gęsta krótka warstwa sierści ma zabarwienie od ciemnego do złotego brązu a dłuższe włosy znajdują się pod szyją (tzw. broda) oraz na czole. Żubry są mniej kudłate niż bizony amerykańskie. Obie płcie posiadają krótkie rogi skierowane na zewnątrz i zakrzywiające się ku górze – u samic zaginają się silniej do środka niż u samców. Samice żubrów ważą od 320 do 640kg, a dorosłe samce – od 440 do nawet 920kg. Ich wysokość w kłębie dochodzi do 188cm. Żubry na wolności żyją około 25 lat.

 

Bizony europejskie zamieszkiwały niegdyś całą zachodnią, środkową i południowo-wschodnią Europę oraz Kaukaz. Pod koniec XIX wieku jedynie dwie europejskie populacje przetrwały zabijanie i prześladowania człowieka – dziko żyjące żubry w Puszczy Białowieskiej (żubry nizinne) oraz żubry w zachodnich górach Kaukazu (żubry linii nizinno-kaukaskiej). Jednak obydwie populacje stały się wymarłe już w 1919 (Polska) i 1927 roku (Kaukaz). Gatunek przetrwał w kilku europejskich ogrodach zoologicznych (szacuje się, że żyły wtedy 54 osobniki, z czego jedynie 12 odpowiednich do restytucji) i w wyniku re-introdukcji oraz introdukcji obecnie występują w swobodnych oraz półwolnych stadach w Polsce, Rosji, na Litwie, Białorusi, Ukrainie i Słowacji. Występują na wysokościach od poziomu morza do 800m n.p.m. w Karpatach i do 2100m n.p.m. na Kaukazie. Osobniki wprowadzone w Kirgistanie niedawno wymarły.


Autor zdjęcia: Lukas Plewnia [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Naturalnym siedliskiem żubrów są rozległe lasy iglaste (jak Białowieża), natomiast pożywienie lubią zdobywać na co najmniej 20-letnich obszarach roślinności zielnej.
 

Dieta tych zwierząt jest oczywiście roślinna i sezonowa (w ich menu znajduje się 110 – 140 gatunków roślin). W czasie zimy zbierają się w większe grupy zazwyczaj w miejscach, gdzie ludzie regularnie wykładają im siano. Być może nie jest to konieczne do ich przeżycia, jednak stało się swoistą tradycją od kiedy Białowieża i jego zwierzęta objęte zostały ochroną królewską, polską i litewską, w XVI wieku. Pokarmem naturalnym tych zwierząt w czasie zimy są żołędzie i kora osiki. W pozostałej części roku żubry przede wszystkim jedzą trawę, turzyce i zioła (95% pokarmu), czasem liście drzew i krzewów (3%) oraz korę (2% - tzw. spałowanie). Zjadają również mchy, paprotniki i grzyby. Latem, gdy jedzenia jest pod dostatkiem dorosły samiec potrafi zjeść 32kg a samica 23kg pożywienia dziennie. W przeciwieństwie do innych dużych kopytnych zwierząt, żubry nie zmieniają znacząco środowiska, z wyjątkiem skupisk zimowych i wodopojów. Żerowanie zajmuje żubrom od 50% do 80% czasu, od wschodu do zachodu słońca. Żubry nie są zazwyczaj agresywne – uciekają przed ludźmi, a zimą pozwalają się obserwować. Zdarzały się jednak przypadki ataków krów z cielętami oraz byków w okresie rui.
 

Sezonowe wahania w strukturze stada są ściśle związane z cyklem rozrodczym żubrów. Od sierpnia do września w okresie godów, byki przechodzą między grupami krów w poszukiwaniu odpowiednich samic (będących w rui). Gdy je znajdą, towarzyszą im przez 2 – 3 dni, do momentu zapłodnienia. W tym okresie mogą zdarzać się bardzo poważne w skutkach walki byków, w których demonstrują one swoją niebywałą siłę i zwinność. Ciąża u żubrów trwa 9 miesięcy a cielęta rodzą się od maja do lipca. Samica rodzi zazwyczaj jedno cielę ważące od 16 do 35kg z dala od stada, dołączając do niego po kilku dniach. Młode karmione jest mlekiem przez pierwszy rok życia. Zarówno samce jak i samice osiągają dojrzałość płciowa w 3 – 4 roku życia.

Szacuje się, że światowa populacja żubra liczy obecnie 1800 osobników. Wszystkie pochodzą od wspomnianych wcześniej 12 osobników z niewoli. Niestety, taki chów wsobny doprowadza do zmniejszenia żywotności żubrów, większej śmiertelności wśród cieląt oraz obniżenia możliwości rozrodczych krów.


Autor zdjęcia: Frank Vassen [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Białowieski Park Narodowy jest miejscem o wyjątkowym znaczeniu, gdyż właśnie tam przeprowadzono i podsumowano praktycznie wszystkie badania i obserwacje dotyczące zachowań i ekologii gatunku Bison bonasus. Należy pamiętać, że jest to zwierzę prawnie chronione, a populacja żubra na terenie Polski jest ściśle monitorowana i „regulowana” z docelową szacunkową liczbą 230 osobników w polskiej części Puszczy Białowieskiej.