Tkanka mięśniowa jest jednym z typów tkanki zwierzęcej. Podstawową własnością tkanki mięśniowej jest jej zdolność do aktywnego kurczenia się. Komórki mięśniowe ze względu na swą długość nazywane są zazwyczaj włóknami mięśniowymi i stanowią podstawową jednostkę czynnościową każdego mięśnia. Wysoka efektywność ruchu w mięśniach jest możliwa dzięki ścisłemu ułożeniu włókien mięśniowych, pomiędzy którymi nie ma istoty międzykomórkowej. Istnieją trzy typy tkanki mięśniowej – gładka, poprzecznie prążkowana szkieletowa oraz poprzecznie prążkowana serca.
Tkanka mięśniowa gładka — nie spełnia funkcji lokomotorycznych, lecz współtworzy ściany narządów wewnętrznych: przewodu pokarmowego, naczyń krwionośnych, limfatycznych i narządów moczowo — płciowych, występuje też w skórze właściwej (mięsień stroszący sierść), w oku (mięsień rzęskowy) i przewodach wyprowadzających dużych gruczołów. Charakterystyczne dla mięśni gładkich są mała szybkość i siła skurczu. Są jednak odporne na znużenie i ich skurcz jest niezależny od naszej woli.
Komórki tkanki mięśniowej gładkiej — są to komórki wydłużone, o wrzecionowatym kształcie. Ich średnica to ok. 5-10 μm, a długość 20-200 μm. Mają pałeczkowate jądro położone centralnie. Prawie wszystkie organella, zgrupowane są wokół jądra. Każda komórka otoczona jest blaszką podstawną. Układ miofilamentów jest nieregularny, sieciowy co powoduje brak prążkowania tych mięśni.
Skurcz mięśnia gładkiego może być wywołany samoczynnie lub pod wpływem:
- pobudzenia nerwowego (autonomiczny układ nerwowy)
- czynników mechanicznych (rozciąganie ścian narządu)
- substancji chemicznych (zmiany pH, tlenek azotu NO, wzrost stężenia hormonów np. noradrenaliny)
Wewnątrzkomórkowym sygnałem wyzwalającym skurcz jest wzrost stężenia jonów Ca2+ w cytoplazmie, które oddziałując z kalmoduliną, powodują połączenie aktyny z miozyną i przesunięcie względem siebie miofilamentów.
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa — buduje aktywną część układu ruchu, czyli mięśnie szkieletowe. Skurcz mięśnia szkieletowego jest szybki, liniowy i względnie krótkotrwały. Nie są wytrzymałe na zmęczenie. Mięśnie szkieletowe działają zależnie od naszej woli. Wyłącznie sygnały nerwowe z somatycznego układu nerwowego wywołują ich skurcz.
Podstawową jednostką budowy jest włókno mięśniowe (zespólnia, syncytium) powstałe przez zespolenie wielu komórek macierzystych (mioblastów). Włókno ma kształt walca o średnicy 10-100 μm i długość równą długości danego mięśnia (od kilku mm do ok. 30 cm). Na peryferiach komórki znajdują się bardzo liczne, spłaszczone jądra (do kilkunastu tysięcy) oraz organelle. Część środkową włókna zajmuje aparat kurczliwy zbudowany z równolegle ułożonych włókienek kurczliwych (miofibryli), między którymi rozmieszczone są mitochondria. Miofibryle zbudowane są z równoległych, naprzemiennie ułożonych układów filamentów aktynowych (cienkich - 6 nm) i miozynowych (grubych - 12 nm). Regularne ułożenie powoduje poprzeczne prążkowanie każdej miofibryli i całego włókna — prążki jasne to filamenty aktynowe, natomiast prążki ciemne odpowiadają filamentom miozynowym.
Skurcz mięśnia szkieletowego — tak jak w mięśniu gładkim wewnątrzkomórkowym sygnałem wyzwalającym skurcz jest wzrost stężenia jonów Ca2+ w cytoplazmie. Jony te wiążą się z białkiem troponiną, wchodzącą w skład miofilamentu cienkiego i powodują odsunięcie od aktyny innego związanego z nią białka – tropomiozyny. Umożliwia to połączenie aktyny z miozyną i przesunięcie względem siebie miofilamentów.
Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca — buduje mięsień serca. Tkankę tę tworzą wydłużone cylindryczne włókna, które rozgałęziają się na biegunach. Rozgałęzienia poszczególnych komórek łączą się ze sobą za pomocą specjalnych połączeń, tworząc przestrzenną sieć, której skurcz prowadzi do zmniejszenia objętości jam serca. Włókna są silnie ukrwione, wykazują poprzeczne prążkowanie. Skurcz jest niezależny od naszej woli. Kardiomiocyty posiadają jedno lub dwa centralnie zlokalizowane jądra. Ich średnica to ok. 12 μm, długość ok. 200 μm. Większość organelli zgrupowana jest w centrum komórki. Pomiędzy miofibrylami występują bardzo liczne mitochondria. Komórki połączone są ze sobą za pośrednictwem wstawek: kompleksów połączeń międzykomórkowych o charakterze mechanicznym i komunikacyjnym.
Skurczu mięśnia sercowego — potencjał czynnościowy wyzwalający skurcz mięśnia serca generowany jest przez samo serce. Nerwy motoryczne autonomicznego systemu nerwowego połączone są z mięśniem sercowym, ale wpływają tylko na wzrost lub spadek częstości i siły skurczu mięśnia. Nawet gdy nerwy są zniszczone (jak w trakcie transplantacji serca), serce kontynuuje wewnętrznie wyzwalane skurcze. Potencjał czynnościowy sterujący skurczem mięśnia sercowego przekazywany jest z włókna na włókno przez połączenie szczelinowe.
Tkanka mięśniowa Wasze opinie