Żbik

Żbik europejski (Felis silvestris) to podgatunek dzikiego kota, który zamieszkuje nieliczne lasy europejskie oraz zalesione obszary Turcji i Kaukazu (żbika nie znajdziemy w Skandynawii, a w Anglii i Szkocji został wytępiony). Żbik jest niedużym, w porównaniu do np. rysia, przedstawicielem kotowatych (Felidae), jednak znacznie większym od kota domowego. Posiada gęstą i miękką sierść, dłuższą niż kot domowy, oraz krótki, niezwężający się na końcu, puszysty ogon. Ma maskujące pasiaste umaszczenie i ciemny pas grzbietowy. Jego głowa jest szeroka a uszy krótkie i okrągłe, czerwono-brązowy nos otoczony jest białymi wibryssami (włosami czuciowymi). Kończyny ma mocne i grube, stosunkowo krótkie. Dojrzała samica mierzy od 44 do 64cm, a dojrzały samiec - od 52 do 67cm. Długość ogona wynosi 25 – 35cm. Samce ważą średnio od 5 do 8kg, natomiast samice od 3,5 do 6kg. Ich waga waha się sezonowo do 2,5kg. Ponieważ żbiki i koty domowe mogą się krzyżować, trudno jest poprawnie odróżnić żbika na podstawie cech morfologicznych od pasiastych hybryd.

 

Powszechne szczątki małych kotowatych znajdowane w depozytach plejstoceńskich wykazują ścisły związek ze żbikiem europejskim. Na Półwyspie Iberyjskim wyróżnić można dwie odmiany: powszechną europejską oraz „olbrzymią” iberyjską (uznawaną czasem za inny podgatunek - Felis silvestris tartessia). Samce odmiany "Tartessian" osiągają średnio długość 65cm (+ 35cm ogon) i ważą 7,5kg, mają mniej rozproszone pasiaste umaszczenie, większe zęby i żywią się częściej większą zdobyczą. Wielu biologów jest zdania, że Felis silvestris ogranicza się jedynie do kontynentu europejskiego. Stara klasyfikacja żbika wyróżnia kilka podgatunków: populację szkocką (F. s. grampia), populację kaukaską (w tym i turecką - F. s. caucasica), prawdopodobnie wymarłą populację na Krecie (F. s. cretensis), populację zamieszkującą Baleary (F. s. jordansi) oraz prawdopodobnie wymarłą populację na Korsyce (F. s. reyi). Najnowsze badania genetyczne wykazują jednak, że europejskie populacje oraz populacje na Sycylii, Anatolii i Kaukazie należą do tego samego podgatunku, natomiast populacje znajdujące się na wyspach Morza Śródziemnego (Korsyka, Sardynia, Kreta, Cypr) okazują się być wprowadzonymi żbikami afrykańskimi.


Autor zdjęcia: James Lindsey at Ecology of Commanster. Licencja CC BY-SA 3.0
 

Żbik jest zwierzęciem głównie nocnym, jest aktywny za dnia w miejscach, gdzie nie ingeruje człowiek (maksimum jego aktywności dobowej przypada na późne popołudnie i świt). Jest oczywiście mięsożercą, jak wszystkie kotowate. Prowadzi samotniczy tryb życia a okres rui jest jedynym czasem, gdy łączy się w pary. Okres godowy przypada na luty / marzec. Ciąża żbików trwa ok. 70dni a samica rodzi od 1 do 7 młodych, które ważą 80 – 120gramów. Gniazdo zazwyczaj znajduje się pod wykrotami, w zwałowiskach gałęzi, w norach lub dużych dziuplach. Młode kocięta karmione są mlekiem matki przez 6 – 7 tygodni i usamodzielniają się po 5 – 6 miesiącach. Żbiki stają się dojrzałe płciowo w 10 – 12 miesiącu życia. Ich średnia długość życia w niewoli wynosi 12 – 15 lat.
 

Terytoria samców są większe od areałów osobniczych samic, które wynoszą od kilkuset metrów do kilku kilometrów kwadratowych. Terytoria te nie nakładają się i mają wyraźne granice. Choć naturalnym środowiskiem są dla nich lasy, żbiki preferują młode, luźne drzewostany i unikają wnętrza zwartych kompleksów leśnych. Lubią lasy z bogatym podszyciem, zróżnicowane, gdzie łatwo mogą znaleźć schronienie i pokarm. Polują głownie na obrzeżach lasów, polanach śródleśnych, w dolinach rzecznych i na łąkach. Unikają ludzi, a w pobliżu osiedli ludzkich znajdują się jedynie ze względu na obecność gryzoni. W poszukiwaniu zdobyczy dziennie przechodzą od 4 do 12km.


Autor zdjęcia: Chris Parker [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

W większości krajów europejskich żbiki uznawane są za rzadkie i choć objęte są ścisłą ochroną, ludzie zabijają je myląc je z dzikimi kotami. Obecnie największa populacja żyje w Hiszpanii i Portugalii, ale jest zagrożona krzyżowaniem z dzikimi kotami oraz utratą siedlisk. W Polsce jest to gatunek zagrożony a jego liczebność jest na poziomie krytycznym (szacuje się całkowitą liczbę na ok. 200 osobników). Występują obecnie na obszarze Nadleśnictwa Gorlice i Magurskiego Parku Narodowego jak również na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego i pozostałych nadleśnictw województwa podkarpackiego (Baligród, Bircza, Brzegi Dolne, Brzozów, Cisna, Komańcza, Krasiczyn, Lesko, Lutowiska, Rymanów, Wetlina).