Orogenezy

Orogeneza to procesy górotwórcze, mające swe źródło w ruchach tektonicznych i aktywności wulkanicznej.

Czym jest orogeneza?

Orogeneza to inaczej górotwórczość (po grecku „oros” to „góra”, „genesis” zaś to „powstawanie/pochodzenie”).

W historii Ziemi wyróżnia się do kilkunastu orogenez. Są to przede wszystkim ruchy skorupy ziemskiej i płyt tektonicznych, które na pewnych obszarach pod wpływem nacisku wypiętrzają masy skał i ziemi. Obrazowo można to porównać do dwóch pływających kawałków kry, które po uderzeniu w siebie zachodzą jedna na drugą. Dochodzi do tego w wyniku kolizji płyt tektonicznych, co może trwać i dziesiątki milionów lat, nie ma jednak zasięgu globalnego, co dość wyraźnie widać w budowie łańcuchów górskich. Orogeneza może mieć też źródło magmatyczne, w wyniku tych procesów powstają wulkany. Najwyższe góry na Ziemi powstały w orogenezie alpejskiej, co nie powinno dziwić, gdyż to najmłodsza z orogenez, a góry z czasem „starzeją się”, ulegając procesom erozyjnym, a więc działaniu wody, wiatru, reakcji chemicznych, niszczenia w osuwiskach itp. Wiek gór podpowiada nam już ich wygląd: góry skaliste, o ostrych krawędziach, stromych zboczach są młode, te zaś o stokach i wierzchołkach łagodnych to pasma starsze. W wielu przypadkach młode góry wciąż rosną, stając się wyższe mimo działających na nie czynników erozyjnych.

Góry, które rosną

Orogeneza trwa i współcześnie, z tym że zmiany są tak powolne, że nikt nie jest w stanie ich zauważyć gołym okiem. Są jednak urządzenia pomiarowe, które ruchy takie potrafią wychwycić i zarejestrować, choć pomiary te dają wartości o niezwykle niewielkich parametrach. Himalaje przykładowo rosną o 1 centymetr w skali roku. To, że rosną miliony lat i powinny sięgać kilkuset kilometrów wysokości, niwelowane jest przez erozję oraz inne procesy denudacyjne (prowadzące do wypłaszczenia ziemi). Nasze rodzime Tatry są również górami młodymi, które wciąż rosną, choć jeszcze wolniej niż „Dach Świata”, co jest rezultatem nacisku płyty afrykańskiej na europejską (miliony lat temu Tatry były obszarem bardzo aktywnym sejsmicznie, pod nimi zaś trwały procesy magmatyczne). Denudacja w całych Karpatach jest w sumie porównywalna lub wręcz większa niż orogeneza, stąd najwyższe tatrzańskie czy fogaraskie szczyty nie tylko nie rosną, ale minimalnie maleją. Jeśli ruchy górotwórcze pod tym terenem się skończą, Tatry zaczną się robić podobne do Sudetów, będą także traciły wysokość. Inaczej jest z hawajską Mauna Kea. To łańcuch pojedynczych gór pod którymi są ogromne ilości magmy. Jeśli erupcje będą regularne, Mauna Kea wyrośnie jeszcze być może nawet do dwóch kilometrów wzwyż – obecnie ma 4205 metrów n.p.m, choć licząc od zatopionej w morzu podstawy to już teraz najwyższy szczyt Ziemi, liczący ponad 10 kilometrów wysokości. A Mauna Kea pojawiła się stosunkowo niedawno, bowiem zaczęła rosnąć około 800 tysięcy lat temu.