Beskidy

Beskidy są pasmem górskim, które wchodzi w skład łańcucha Karpat, a dokładniej Karpat Zachodnich.
Są położone pomiędzy Pogórzami Karpackimi na północy, Pieninami i Obniżeniem Orawsko-Podhalańskim na południu.
Dzieli się je na Beskidy Zachodnie, które obejmują Beskid Śląsko-Morawski, Beskid Śląski, Beskid Mały, Beskid Makowski, Beskid Żywiecki, Beskid Sądecki, Gorce, Beskid Wyspowy, Beskid Niski oraz Beskidy Wschodnie, obejmujące Bieszczady, Góry Pokuckie, Czarnochorę.
Beskidy są młodymi górami, które powstały w końcowej fazie orogenezy alpejskiej.
Widocznie zaznacza się tam piętrowość klimatyczno-roślinna. Najniżej rozpościera się regiel dolny, w którym przeważającymi gatunkami są buk, jodła, jawor. Wyżej regiel górny porasta karpacki bór świerkowy. Kolejno jest piętro subalpejskie, w którym spotykamy głównie kosodrzewinę. Najwyższe piętro alpejskie – halne występuje jedynie na Babiej Górze (ze względu na wysokość) i jest bardzo słabo porośnięte przez niewielkich rozmiarów roślinki i krzewinki.

Najbardziej wysuniętym na zachód pasmem jest Beskid Śląski. Geologicznie jego podłoże jest prawie jednolite, gdyż zbudowane głównie z różnego rodzaju piaskowców przekładanych mułowcami i łupkami.
Rzeźba ma charakter młodych gór o budowie fałdowej. Pod względem wysokościowym jest zaliczany do gór średnich, o cechach wzniesień ostańcowych i twardzieli. Zachodnią część Beskidu Śląskiego przecina dolina Wisły, gdzie rzeźba się zmienia przybierając cechy charakterystyczne dla pogórzy. Formami, które w dalszym ciągu się rozwijają i pogłębiają są doliny V-kształtne wyżłobione przez rzeki i osuwiska.
Najczęściej w podłożu występują brunatne gleby kwaśne jak również brunatne gleby wyługowane. Ze względu na duże nachylenie zboczy przeważa leśnictwo lub powstają pastwiska i łąki. Rolnictwo jest uprawiane jedynie tam, gdzie spadki stoków są relatywnie małe. Najwyższym szczytem Beskidu Śląskiego jest Skrzyczne – 1257 metrów n.p.m.
Idąc na wschód obok znajduje się Beskid Mały. Jest on charakterystyczny jeśli chodzi o budowę geologiczną, ponieważ budują go różne warstwy skał osadowych – piaskowce, zlepieńce, łupki tworząc niejako blok tektoniczny. Cechuje się zatem dużą jednolitością i zwartością. Występują tu gleby gliniaste i szkieletowe. Najwyższy szczyt osiąga 930 metry n.p.m. i jest to Czupel.
Beskid Żywiecki jest położony na wschód od Beskidu Małego. Ze względu na rozkład granic Polski jest podzielony na dwie części: wschodnią i zachodnią. Część zachodnia jest prawie w całości pokryta lasami. Użytki rolne znajdują się przeważnie jedynie w okolicach rzeki Soły i jej dopływów.
Zbudowany z łupków i piaskowców podgórskich. Ma postać kilku kopulastych gór wyspowych, tworząc przedpole pasma Wielkiej Raczy i Rycerzowej. Często spotykane są również wąskie twardzielcowe grzbiety.
Część wschodnia osiąga większe wysokości. Znajduje się tu najwyższy szczyt całych Beskidów – Babia Góra 1725 metry n.p.m. Podłoże budują piaskowce, łupki oraz margle.
Przesuwając się dalej na wschód spotykamy Beskid Makowski, którego rzeźba terenu przypomina raczej pogórze. Powszechne są tu bowiem niskie i średnio wysokie grzbiety. Geologicznie w podłoże jest zbudowane z piaskowców i łupków oligocenu oraz eocenu. Beskid Makowski jest pokryty w przeważającej części glebami brunatnymi kwaśnymi i brunatnymi wyługowanymi. Jedynie w dolinach rzek występują żyzne mady.
Kolejno jest Beskid Wyspowy. Ma podobną rzeźbę terenu do poprzedniego – występują tu rozczłonkowane pasma grzbietów, jednak na uwagę zasługuje fakt, że osiągane tam wysokości są wyższe. Nie bez znaczenia dla niej ma również budowa geologiczna podłoża, gdyż wzniesienia są ułożone pasmowo tak samo jak poszczególne serie piaskowe. Najwyższym szczytem jest Mogielica i rozciąga się na wysokości 1170 metrów n.p.m.
Najwyższym szczytem tej części Beskidów jest Mędralowa osiągająca 1169 metrów n.p.m.
Kotlina Żywiecka jest specyficzną częścią Beskidów będąca nie wzniesieniem, a wręcz przeciwnie – stanowi kotlinę śródgórską. W tym zagłębieniu terenu rozciąga się Jezioro Żywieckie oraz kilka innych okolicznych stawów. Na kształt dzisiejszej Kotliny Żywieckiej miały wpływ głównie procesy erozji i denudacji niszcząc skały mniej odporne. Dno kotliny jest pokryte glinami zwietrzelinowymi, napływowymi i lessowatymi. W dolinach płynących rzek utworzyły się kilkupoziomowe terasy rzeczne z osadów fluwialnych- głównie mad, piasków i żwirów.
Beskid Sądecki charakteryzuje się dużą zwartością rzeźby terenu i jest ona niejako wymuszona przez pasmo Radziejowej – najwyższy szczyt (1265 metrów n.p.m.) oraz nieco niższej Jaworzyny. Nieodłączną częścią krajobrazu Beskidu Sądeckiego są doliny rzeczne Dunajca, Popradu, Kamienicy. W podłożu geologicznym dominują piaskowce, łupki, margle wieku oligoceńskiego. Utwory te uległy sfałdowaniu, co zaznacza się w synklinalnie ułożonych warstwach.
Beskid Niski jest kolejnym pasmem rozciągającym się dalej na wschód. Ma złożoną tektonikę terenu. Poszczególne fałdy zostały ponownie sfałdowane, złuskowane i poprzesuwane względem siebie. Dlatego ogólny wygląd geologiczny jego podłoża jest nieuporządkowany. Wyszczególnić tu można przede wszystkim łupki i piaskowce. Jeśli chodzi o rzeźbę terenu w znacznej części odpowiada ona rzeźbie charakterystycznej dla pogórzy niskich i wysokich. Niewielka część regionu ma wygląd gór niskich. Największą część obszaru zajmują lasy, przy czym najwięcej jest drzew iglastych.
Idąc dalej na wschód spotykamy Bieszczady, które są podzielone na północne i południowe. Granicą między nimi jest obniżenie wykorzystywane przez rzeki Wiar i Słupnica. W podłożu występują kredowe łupki i piaskowce inoceramiczne. W budowie geologicznej natomiast zaznaczają się regularne synkliny i antykliny, których upady są umiarkowane. Układają się one w charakterystyczny skręt nazywany sigmoidą przemyską. W rzeźbie terenu wyraźnie zaznacza się brak pogórzy niskich, widoczne natomiast jest pogórze średnie, które jest jednocześnie zwarte. Przyjmuje charakter wysokich w zakolu Wiaru, które również jest zwarte. Rozproszeniu ulega na południe od tego obniżenia, gdzie występuje płat pogórza wysokiego rozczłonkowanego na szereg niskich grzbietów.
Bieszczady Południowe są prawie w całości zalesione. Wyjątek stanowi jedynie kilka szczytów, takich jak Tarnica, będąca równocześnie najwyższym szczytem całych Bieszczad (1346 metrów n.p.m.), Połonina Caryńska, Szeroki Wierch. Podłoże budują łupki mielinitowe oraz rogowce i piaskowce oligocenu. Rozwinęły się tu niskie i średnie góry fałdowe oraz pogórze. Zaznaczają się tu formy denudacyjne takie jak antyklinarne, synklinarne i monoklinarne grzbiety twardzielcowe jak również pagóry ostańcowe. Znajdują się tam gleby brunatne wyługowane i kwaśne, głównie pyłowe, ilaste i gliniaste.

Na obszarze polskich Beskidów założono 4 Parki Narodowe. Są to Babiogórski PN, Gorczański PN, Bieszczadzki PN, Magurski PN.