Kratery uderzeniowe

Kratery, w ogólnym pojęciu, to zagłębienia na powierzchni Ziemi (i nie tylko) o charakterystycznym kolistym kształcie. Kratery uderzeniowe powstają w wyniku uderzenia ciała niebieskiego (najczęściej meteorytu, ale również planetoidy i komety) w powierzchnie planety.
 

Charakterystyczną cechą kraterów powstałych w skutek uderzenia jest dno znajdujące się poniżej poziomu otaczającego terenu oraz wypiętrzone obrzeża, które powstały w wyniku wyrzutu materii we wszystkie kierunki w wyniku eksplozji w momencie uderzenia.


Krater Barringera (tzw. Meteor Crater) w Arizonie (USA)
Autor zdjęcia: robb1e [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Początkowy kontakt meteorytu (lub innego ciała niebieskiego) wywołuje falę uderzeniową, która doprowadza do kompresji materiału. W wysokiej temperaturze dochodzi do topnienia i odparowania materiałów (skał, ziemi). Trwa to zaledwie kilka dziesiątych sekundy. Cząstki materiału kierowane i przyspieszane są w dół i na zewnątrz a następnie w górę i na zewnątrz. Powstające w ten sposób wgłębienie zmienia swój kształt z półkolistego na paraboloidalny. Czynnikiem wpływającym na kształt krateru jest również ziemska grawitacja, dzięki której powstaje wypiętrzenie w centrum złożonego krateru. W przeciwieństwie do małych kraterów, kratery powstające podczas oddziaływania ogromnej siły posiadają wielokrotne pierścienie, tarasy otaczające centralny szczyt krateru.
 

Kratery na Ziemi bywają trudno dostrzegalne ze względu na postępujące zjawiska atmosferyczno-geologiczne i do tej pory odkryto ich i potwierdzono 184. W odróżnieniu, np. na Księżycu kratery są bardzo dobrze widoczne, gdyż brakuje tam wody, atmosfery oraz aktywności tektonicznej, które mogłyby zacierać ślady uderzeń. Warto wspomnieć, że około 80% powierzchni Ziemi ma mniej niż 200 milionów lat, podczas gdy ponad 99% powierzchni Księżyca ma ponad 3 miliardy lat.


Autor zdjęcia: Sarah_Ackerman [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

A jak często możemy spodziewać się uderzeń planetoid w naszą planetę? Zakłada się, że na początku tworzenia się Układu Słonecznego częste i duże uderzenia były jednakowe dla wszystkich planet i księżyców. Ten "okres silnego bombardowania" zakończył się około 3,9 miliarda lat temu. Uderzenia mogą nadal występować w Układzie Słonecznym jednak ze znacznie mniejsza częstością. Według naukowców, w Ziemię i inne planety ziemskie uderza średnio pięć planetoid (o wielkości mniejszej niż 2 km) na każde milion lat. Większe uderzenia również nadal występują, ale są o wiele rzadsze.

Największymi kraterami uderzeniowym na Ziemi są: Vredefort w Afryce Południowej (300km średnicy), Sadbury w Kanadzie (250km) oraz  Chicxulub na Półwyspie Jukatan – (180km). Natomiast pierwszym zidentyfikowanym kraterem uderzeniowym jest, jeden z najpiękniejszych, niewielki Krater Barringera (tzw. Meteor Crater) w Arizonie (USA).