Szafir

Szafir to bardzo cenny i wartościowy niebieski kamień, pożądany ze względu na doskonały kolor, twardość, wytrzymałość i połysk. Nazwa „szafir” obejmuje wszystkie odmiany kolorystyczne korundu – oprócz czerwonego zarezerwowanego od starożytności dla rubinu.

 

Szafiry (z wyłączeniem niebieskiego) często nazywane były niegdyś taką samą nazwą jak popularne kamienie tego samego koloru, ale z dodanym prefiksem „orientalne”, np. zielony szafir nazywany był orientalnym szmaragdem. Na szczęście to mylące nazewnictwo nie jest obecnie używane. Zasadniczo określenie szafir odnosi się do niebieskiego szafiru, chyba że dodano w prefiksie jego kolor. Szafiry o kolorze innym niż niebieski nazywane są w handlu jako ”fantazyjne”.
 

Szafiry składają się głównie z trójtlenku glinu (Al2O3), a ich różne barwy powodowane są przez domieszki trójwartościowych jonów tytanu (Ti3+) i dwuwartościowego żelaza (Fe2+) – kolor niebieski, wanadu (V4+) – kolor fioletowy, trójwartościowego żelaza (Fe3+) – odcienie żółte i zielone, chromu (Cr3+) – odcienie różowe oraz chromu w połączeniu z żelazem i wanadem – odcienie pomarańczowe. Najczęściej tworzą kryształy w postaci słupów o przekroju sześciobocznym i bipiramid.
 

Szafiry często zawierają drobne inkluzje maleńkich igieł rutylu, które zmniejszają ich przejrzystość i określane są „jedwabiem”, gdyż nadają kamieniom jedwabisty połysk. Gdy inkluzje te ułożone są równolegle w gęste grupki, mogą nadawać szafirowi efekt kociego oka lub układać się na wzór gwiazdy (asteryzm). Szafiry prezentujące taki układ zwane są szafirami gwiaździstymi i uzyskują wysokie ceny na rynku. Najczęściej występują gwiazdy sześcioramienne, choć czasem spotykane są nawet układy 12-ramienne.
 

Szafiry pleochroiczne prezentują jaśniejsze lub bardziej intensywne odcienie w zależności od kąta patrzenia. Istnieje również dość egzotyczna odmiana, która ukazuje inny kolor w zależności od oświetlenia – są to tzw. szafiry zmieniające kolor, które w naturalnym świetle są niebieskie, a w sztucznym – fioletowe. Najbardziej wartościowymi szafirami są szafiry koloru chabrowego (zwane szafirami kaszmirskimi, od miejsca pochodzenia). Inną niezwykle cenną odmianą są tzw. „padparadża” posiadające bardzo rzadkie różowo-pomarańczowe odcienie przypominające kwiat lotosu. Kolory żółte i różowe szafiru obecnie zyskują na popularności i często używane są w jubilerstwie.


Autor zdjęcia: Tim Evanson [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Poza wymienionymi wyżej odmianami spotkać możemy również szafiry złote, białe, przeźroczyste (nie posiadające koloru – tzw. leukoszafiry), fioletowe, purpurowe, pomarańczowe oraz czarne.
 

Są to bardzo twarde (9 w skali Mohsa) i wytrzymałe (gęstość rzędu 3,95 - 4,03) kamienie a jedynym naturalnym kamieniem twardszym niż szafir jest diament. Pomimo wysokiej twardości, przy braku ostrożności, szafir podatny jest na odpryskiwanie i pęknięcia.
 

Pierwszy sztuczny szafir zsyntezowano w 1902 roku a proces jego powstawania nazwano metodą Verneuila. Jedynie eksperci są w stanie znaleźć różnicę między kamieniem naturalnym a syntetycznym.Szafiry często poddaje się obróbce cieplnej by zgłębić ich niebieski kolor oraz by usunąć inkluzje i zwiększyć przejrzystość. Jest to obecnie powszechna praktyka a sam kamień oczywiście traci na wartości.
 

Obecnie szafiry wydobywane są m.in. w Sri Lance, Tanzanii, Indiach, Kambodży, Australii, Birmie, Tajlandii, USA, Namibii, Rosji oraz na Madagaskarze. Spotykane są głównie w skałach magmowych (najczęściej w pegmatytach) i bazaltach. W Polsce występują tylko na Dolnym Śląsku. Bladoniebieskie i przeźroczyste korundy osiągające wielkość 4 – 5 cm znajdowane były w pegmatytach Kruczych Skał (okolice Wilczej Poręba koło Karpacza). Ponadto, szafiry znajdowane czasami były w osadach rzecznych Izery.
 

Według medycyny niekonwencjonalnej jest to kamień, który leczy wzrok, eliminuje brak apetytu, łagodzi problemy skórne i objawy reumatyzmu oraz poprawia percepcję. Przydatny jest przy bezsenności, gdyż działa uspakajająco. Ma chronić przed fałszem i obłudą oraz wzmacniać inteligencje i siłę woli.