Eszkola

Wyżyna Irańska - położenie, klimat, geologia

Wyżyna Irańska jest położona w zachodniej części kontynentu azjatyckiego. Administracyjnie obejmuje tereny Iraku, Afganistanu oraz Pakistanu. Szerokość geograficzna to 43ᴼ18’34’’N natomiast długość geograficzna to 44ᴼ05’10’’E.

Wyżyna Irańska
źródło: opracowanie własne na podstawie www.mapsforfree.com

 

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Azji autorstwa Czeppe, Flisa i Mochnackigo oraz Mityka Wyżyna Irańska jest jedną z części Azji Zachodniej obok Azji Mniejszej, Półwyspu Arabskiego, Kaukazu. Czeppe, Flis i ochnacki wyróżniają również Wyżynę Armeńską, Nizinę Mezopotamską oraz Wyżynę Syryjsko-Palestyńską.
Fizycznie tereny tej wyżyny są ograniczone przez bezpośrednio sąsiadujące góry Elbrus, Kopet-Dag, Hindukusz, Zagros oraz Morze Arabskie.


Położenie Wyżyny Irańskiej

Wyżyna Irańska
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.maps-for-free.com

 

Klimat obejmujący tereny wyżyny to klimat podzwrotnikowy suchy kontynentalny. Obszar ten dzięki bezpośredniemu sąsiedztwu gór jest izolowany od wpływu Morza Czarnego oraz Śródziemnomorskiego. Centralna część Iranu to liczne bezodpływowe i pustynne kotliny, takie jak Daszt-e Kawir, Daszt-e Lut, Margo, Registan. Są one porozdzielane wysokimi wzniesieniami i górami Wschodnioirańskimi. Wspomniane góry Iranu wpływają na pogłębienie izolacji terenów wnętrza kontynentu powodując wytworzenie się silnie kontynentalnego klimatu. Dopływ ciepła warunkuje tu szerokość geograficzna, rzeźba terenu, ukształtowanie terenu, stopniem zachmurzenia. W środkowym Iranie liczba godzin słonecznych to ponad 3000, promieniowanie słoneczne natomiast przekracza 200 kcal/cm2.
Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca osiąga ponad 20ᴼC natomiast najniższa spada często poniżej -10ᴼC, w wyniku czego występują duże roczne i dobowe amplitudy temperatur. Opady są niskie i bardzo nieregularne. Roczne ich sumy są niewielkie i oscylują w granicach 50- 800 mm.

W wyniku występowania takiego klimatu powszechne jest tu występowanie pustyń i obszarów bezodpływowych. Jest to konsekwencją bardzo ubogiego zasilania wodnego w ciągu roku w związku z czym nieliczne rzeki nie są wykształcone, ale tylko okresowe i uchodzą one do bezodpływowych obniżeń zajętych przez słone jeziora lub słone bagna czy solniska.

Obszar Wyżyny Irańskiej należy do alpejskiej strefy fałdowej śródziemnomorsko-himalajskiej. Strefa ta jest konsekwencją zderzenia Eurazji z blokami oderwanymi od Gondwany. Oprócz część irańskiej, w skład tej strefy wchodzi część anatolijska, himalajska, birmańska oraz sumatrzańsko-jawajska.

Wyżyna Irańska jest terenem aktywnym sejsmicznie położonym na Płycie irańskiej, która jest otoczona Płytami Euroazjatycką, indo-australijską, Arabską oraz Turecką.
Podłoże geologiczne wyżyny złożone jest z glin, margli i piaskowców. Jej wnętrze podzielone jest na pustynie - Wielką Pustynię Słoną, Pustynię Lota, piaszczystą Pustynię Registan, żwirową pustynię Daszti Margo. Są to słone zrębowe zapadliska pustynne o charakterze kamienistym wypełnione osadami. Wielka Pustynia Słona ma charakter pylisty i piaszczysty z ilastym podłożem. Obniżenia są wypełnione słonymi bagnami. Pustynia Lota natomiast ma charakter pylasto-żwirowy. W jej południowych i wschodnich krańcach są obecne usypane wydmy.
Głównym czynnikiem wywołującym proces wietrzenia na tym obszarze jest działanie zmieniającej się temperatury oraz bardzo ograniczonej ilości wody w związku z czym wietrzenie chemiczne nie ma większego znaczenia. Wietrzenie fizyczne jest tak intensywne, gdyż na obszarze rozległych pustyń nie ma zwartej pokrywy roślinnej. Następuje ono pod wpływem gwałtownych i częstych zmian temperatury, co ma tu miejsce. Spójność skał pod wpływem tego gwałtownie się zmniejsza i następuje ich rozpad. Części skał rozszerzają się bardziej niż pozostałe w wyniku czego następuje ich dezintegracja i rozpad bez zmian składu chemicznego. Zachodzi tutaj rozpad ziarnisty, eksfoliacja oraz rozpad blokowy.
Rozpad ziarnisty zachodzi intensywnie i nieprzerwanie w każdej z tych pustyń. Pod wpływem gwałtownych zmian temperatury ziarna skał kurczą się i rozszerzają w wyniku czego następuje jej rozpad.

W miejscach gdzie podłoże jest słone zachodzi wietrzenie solne. Kryształy soli reagują na zmiany temperatury w taki sposób, że zmieniają swoją objętość. Na jej wzrost odpowiadają wzrostem. Jednak mogą one zachodzić tylko wtedy gdy teren zostaje nawodniony. Sole krystalizujące na powierzchni gruntu tworzą różnego rodzaju polewy i skorupy zwane lakierem pustynnym.

Wietrzenie ilaste zachodzi w miejscu występowania iłów. Zachodzi również w czasie, gdy teren zostaje nawodniony, gdyż polega na nasiąkaniu skał ilastych wodą, w wyniku czego pęcznieją. Gdy woda wyparowuje skały obkurczają się i powstają szczeliny.    
Inne rodzaje wietrzenia fizycznego takie jak rozpad blokowy czy eksfoliacja również mają miejsce, jednak nie są one tak znaczące jak wcześniej wymienione.

 Eksfoliacja jest to złuszczanie się zewnętrznych partii skał i w konsekwencji z odpadaniu drobnych jej elementów od powierzchni. Rozpad blokowy jest wtedy gdy podczas schładzania proces ten zachodzi szybciej przy powierzchni niż wewnątrz skały. W wyniku tego powstają szczeliny co prowadzi do rozpadu blokowego.

W wyniku zachodzenia takich procesów wietrzeniowych powstają rozległe obszary pozostawionego materiału skalnego. Często są one wymieszane z innymi ziarnami i okruchami. Część tego materiału zostaje przeniesiona na dalsze odległości.
W wyniku wietrzenia ilastego powstają różne utwory złożone z wolnej krzemionki, wodorotlenków i tlenków żelaza, glinu i minerałów ilastych (illit, kaolinit, montmorillonit).

Wyżyna Irańska Wasze opinie

2×1 =