Etapy procesu badawczego - charakterystyka

Proces badawczy jest skonkretyzowanym i uporządkowanym zestawem działań wykonywanym w obrębie prowadzonych badań np. naukowych. Badania naukowe prowadzone są zawsze zgodnie z procedurami, które pozwalają dojść do pewnych twierdzeń, teorii, odkryć czy wynalazków. Procesy te zalicza się do ogółu czynności, jakie są podejmowane przez osoby prowadzące badania (najczęściej ze środowiska naukowego w zakresie danej dyscypliny) w celu stworzenia pracy naukowej lub wykonania analizy konkretnego problemu. Czynności te odbywają się w oparciu o wypracowane w tym celu metody.

Badania naukowe mogą przyjmować różne postaci i rodzaje np.:
•    badania jakościowe,
•    badania ilościowe,
•    badania empiryczne,
•    badania teoretyczne o charakterze metodologicznym,
•    badania teoretyczne,
•    badania teoretyczno-praktyczne,
•    badania praktyczne,
•    badania historyczne,
•    badania porównawcze.
Natomiast metody badań naukowych mogą mieć charakter:
•    sondażowy,
•    jakościowy,
•    ilościowy.

Prowadzenie badań naukowych wymaga odpowiedniej organizacji, dlatego odbywa się ono w kilku zasadniczych fazach. Jerzy Apanowicz wyróżnił następujące etapy procesu badawczego:
•    zauważenie pewnych braków z zakresu natury teoretycznej relatywnie praktycznej w poznaniu naukowym,
•    kreowanie okoliczności problemowych,
•    opracowanie problemu badawczego, określenie zagadnień pochodnych z nim związanych (tez lub pytań problemowych),
•     przeanalizowanie i krytyka naukowa zdefiniowanego problemu badawczego w świetle zgromadzonych już danych w oparciu o osiągnięcia naukowe na podstawie literatury,
•    zatwierdzenie założeń badawczych, określenie hipotez, wybór zmiennych i ich wskaźników,
•    dobór metod, narzędzi i technik badawczych w zależności od potrzeb i rodzaju przyjętego problemu badawczego,
•    opracowanie różnych możliwych rozwiązań i przeanalizowanie przyszłych, ewentualnych konsekwencji wynikających z optymalnego wyboru procedury,
•    przeprowadzenie badań wstępnych, dzięki którym badacz może sprawdzić, czy założony problem badawczy jest właściwy, podobnie jak tezy, hipotezy oraz dobrane metody i techniki,
•    wykonanie badań właściwych, a w ich konsekwencji opracowanie szczegółowych danych (syntetycznych, logicznych zbiorów informacji), na podstawie których zostanie opracowany układ pracy naukowej,
•    opracowanie pisemne danych i wyników otrzymanych podczas wcześniejszych procesów badawczych, w taki sposób, aby były one czytelne i zrozumiałe dla potencjalnych zainteresowanych analizami,
•    krytyczne podejście badacza do opracowanej przez niego pracy naukowej – jest to etap, który występuje rzadko, nie jest obligatoryjny i jest raczej indywidualnym podejściem badacza do kwestii tworzenia pracy i ewaluacji procesu badawczego.

   
Właściwy przebieg badań naukowych wymusza kolejność realizacji poszczególnych etapów i ich elementów, dlatego istotne jest usystematyzowanie kolejnych faz. Elementami składowymi procesu badawczego są m.in.:
•    cel badań,
•    założenia teoretyczne,
•    problem badawczy,
•    narzędzia badawcze, metody oraz techniki,
•    dobór próby (populacji) dostosowanej do badań,
•    obszar badań, który należy wyznaczyć,
•    dane pozyskane podczas badania,
•    treść sprawozdania naukowego (raport, streszczenie).

Każdy z etapów procesu badawczego i jego składowe mimo różnic są ze sobą wyraźnie powiązane. Są uporządkowane według logicznego ciągu, dlatego kolejność działań ma tutaj zasadnicze znaczenie i nie może być ona zmieniana. Każdy element procesu badawczego musi uwzględniać ustaloną logicznie i sprawdzoną w praktyce procedurę postępowania badawczego. Tryb działania musi być zawsze ścisły, racjonalny i zorganizowany.