Czym jest paradygmat?
Określenie paradygmat wywodzi się z języka greckiego od słowa parádeigma, co w tłumaczeniu oznacza wzór lub przykład. Pojęcie paradygmatu rozumiane jest zatem jako pewien zbiór wzorców, postępowań, który został powszechnie przyjęty przez środowisko naukowe. W zakres ten wpisują się tym samym wszelkie ustalone poglądy, tradycje badawcze, czy metody akcentowane i wykorzystywane we współczesnych praktykach naukowych. Wzory te odnoszą się przede wszystkim do licznych teorii, czy powszechnie uznawanych praw. Niewykluczone jest, że paradygmatem może być również sam proces poznawczy w obrębie metodologii badań. Pierwsze zastosowania pojęcia można znaleźć już w latach 60. XX wieku, kiedy funkcjonowało ono w obrębie takich nauk jak: gramatyka, retoryka czy lingwistyka.
Teoria paradygmatów
Za twórcę teorii paradygmatów uznaje się amerykańskiego filozofa i historyka Thomas'a Samuel'a Kuhn'a. Zagadnienie opisał w swojej książce Struktury rewolucji naukowych (1962). Według niego badania naukowe są określone przez paradygmat lub konkretne poglądy na świat. Te z kolei składają się z ugruntowanych teorii, klasycznych eksperymentów i sprawdzonych metod. Naukowcy zawsze pracują w obrębie pewnych, ustalonych wcześniej prawd, tradycji badawczych, praktyk, dlatego paradygmat jest ściśle związany z pojęciem nauki instytucjonalnej. Paradygmat może odnosić się do całej nauki albo do jej konkretnej, często niewielkiej części. Według Kuhn'au ustalenie paradygmatu determinują czynniki psychologiczno-socjologiczne. Trwałość i zasadniczość paradygmatu opiera się w dużej mierze na poglądach i naciskach danych grup naukowców, czego przykładem mogą być studenci. Funkcjonują oni już w oparciu o przyjęty w danym środowisku naukowym paradygmat i tak naprawdę istnieją niewielkie szanse, że podczas badań dojdą oni do wniosków zasadniczo sprzecznych z przyjętym modelem przynajmniej w kwestiach podstawowych. Naukowcy, wypracowując pewne paradygmaty, tworzą i określają tym samym formę danej tradycji badawczej, co jest charakterystyczne dla środowisk akademickich.
Istnieje możliwość przejścia od jednego paradygmatu do drugiego (nowego). Wówczas pojawia się nowa tradycja nauki instytucjonalnej. W takim procesie następują zasadnicze zmiany dotyczące podstawowych praw i teorii.
Struktura paradygmatu
Dany zbiór wzorców, aby mógł być nazywany paradygmatem, powinien spełniać następujące wymogi:
- powinien być spójny pojęciowo i logicznie,
- powinien odnosić się do zagadnień, czy definicji, tylko i wyłącznie niezbędnych dla danej nauki (prostota paradygmatu),
- powinien umożliwiać tworzenie szczegółowych teorii w zależności od potrzeb, ale w oparciu o znane i przyjęte już prawdy.
Paradygmat tak naprawdę nie jest przyjęty i wprowadzony jednorazowo, ponieważ ustalenia co do jego struktury są zawarte na drodze konsensusu naukowców. Nie można wykluczyć, że na etapie dalszego rozwoju nauki nie zostanie on przykładowo rozbudowany, zmieniony. Może stać się tak, chociażby ze względu na pojawienie się nowych dowodów, faktów na temat istotny dla rozwoju danej dyscypliny. Podczas wystąpienia tzw. rewolucji naukowej paradygmat może okresowo lub na stałe ulec zupełnej zmianie.
Wyróżnia się:
- paradygmat w naukach przyrodniczych oparty na konkretnych prawdach bezwzględnych np. teoria ewolucji Darwina,
- paradygmat w naukach społecznych zyskujący różny stopień popularności, gdyż nie jest on tak bezwzględny i nie można określić, czy jest on w pełni fałszywy, czy prawdziwy,
- paradygmat programowania funkcjonujący w obrębie dziedziny IT i informatyki, odnosi się oczekiwań, jakie ma programista względem języka programowego i technologii informatycznej,
- paradygmat konfliktu odnosi się do zachowań społecznych, które mogą być postrzegane, jako nieustanne zmagania w zakresie konkretnego interesu społecznego.
Paradygmat Wasze opinie