Tajga

Strefa borealna to szeroka, okołobiegunowa strefa roślinności znajdująca się w północnych szerokościach geograficznych i tworząca największy na świecie i najbardziej znaczący obszar biogeoklimatyczny. Ze względu na fakt, że obszary borealne zdominowane są przez lasy, strefa ta często określana jest mianem lasów borealnych w Ameryce Północnej oraz tajgi w Rosji. Poza lasami strefa borealna obejmuje również jeziora, rzeki, tereny podmokłe jak również naturalne obszary bezdrzewne (obszary wysokogórskie, wrzosowiska na terenach przybrzeżnych oraz łąki na terenach suchych).

Nie ma porównywalnej strefy borealnej w południowej części naszego globu, prawdopodobnie ze względu na brak wystarczającej ilości stałego lądu o odpowiednim klimacie. Niskie temperatury na półkuli południowej łagodzone są przez bliskość morza – w przeciwieństwie do obszarów na półkuli północnej, większość gruntów na wysokich południowych szerokościach geograficznych jest stosunkowo blisko oceanu, ponadto cyrkulacja wód oceanicznych na półkuli południowej nie jest blokowana przez kontynentalne masy lądowe w takim samym stopniu, jak dzieje się to na półkuli północnej. Warto wspomnieć, że lasy szpilkowe podobne do tajgi, istnieją również na niektórych obszarach o biomach wysokogórskich, np. borealne lasy wzdłuż Appalachów we wschodniej części Ameryki Północnej.



Autor zdjęcia: Olga Kruglova [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]

 

Klimat panujący w tajdze jest zimny – średnia temperatura roczna wynosi od +5 do -5˚C (latem od 10 do 20˚C, a zimą od –10 do –50˚C). Opady wahają się na poziomie od 20 do 200 cm rocznie. Oczywiście większość opadów przyjmuje formę śniegu. Zima jest bardzo zimna i długa, podczas gdy lato jest stosunkowo krótkie i chłodne. Rosyjskie słowo „tajga” (ros. тайга) charakteryzuje bagienną naturę lasów i łąk w lecie, które znajdują się na południe od tundry oraz na północ od lasów liściastych i łąk. Wiosenne topnienie śniegu, niskie temperatury gruntu (wieczna zmarzlina) oraz niewielkie parowanie latem prowadzą do wysokiej wilgotności gleby w okresie wegetacji. Dostępność wody oraz bardzo długie dni na północnych szerokościach geograficznych podczas krótkiego lata są przyczyną gwałtownego rozwoju roślin. Należy jednak pamiętać, że ten intensywny okres wegetacji w tajdze trwa zaledwie 3 miesiące.

 

W tajdze znajdziemy wiele gatunków roślin, jednak najbardziej rozpowszechnione są odporne na niskie temperatury drzewa iglaste, głównie jodły i sosny, ale również świerki, modrzewie oraz choiny (Tsuga). Wszystkie te gatunki produkują szyszki, które bezpiecznie przechowują nasiona do momentu ich otwarcia podczas upadku z dużej wysokości, w trakcie żerowania ptaków lub poprzez pożar. Drzewa szpilkowe łatwo zrzucają śnieg i zachowują igły przez zimę (z wyjątkiem modrzewia). Igły z kolei są dobrze przystosowane do surowych warunków: gruba woskowa powłoka oraz mała powierzchnia opierają się zimnym temperaturom i minimalizują straty wody, tak istotnej nawet na bagnistych obszarach tajgi, gdzie woda przez większą część roku jest zamrożona. Przystosowania te sprawiają, że nawet w chłodnych warunkach, gdy temperatura wzrasta powyżej zera, fotosynteza może zachodzić w ciągu dnia. Rośliny szerokolistne zazwyczaj tracą liście na początku przymrozków, a okres ich wegetacji jest znacznie krótszy niż drzew iglastych. Przewaga, którą uzyskują w ten sposób drzewa iglaste, pozwoliła im zdominować borealny obszar klimatyczny.
 

Ze względu na dominację drzew iglastych, opadłe igliwie zakwasza glebę i zmniejsza szybkość rozkładu na dnie poszycia lasu. To z kolei zmniejsza dostępność składników odżywczych z gleby i zaostrza konkurencję roślin. Doprowadziło to m.in. do powszechnej mikoryzy. W runie tajgi znaleźć możemy m.in. borówki, żurawinę błotną, jagody, grzyby, mchy i mszaki.



Autor zdjęcia: Tatiana Bulyonkova [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]

 

Tajga zapewnia schronienie dla różnorodnej fauny: wielu gatunkom ptaków, szerokiej gamie ssaków, owadów, grzybów i mikroorganizmów. Wśród charakterystycznych gatunków zwierząt zamieszkujących lasy borealne znaleźć możemy m.in. tygrysa syberyjskiego (amurskiego), rysia rudego, niedźwiedzia, lisa, wilka, rosomaka, borsuka oraz łasicowate (kuny, gronostaje, łasice). Zwierzęta roślinożerne to głównie rodzina jeleniowatych (łosie), ssaki nadrzewne (wiewiórki) i naziemne (zające, gryzonie). Zwierzęta te przystosowane są do życia w głębokim śniegu – posiadają gęste futra i stosunkowo duże włochate łapy. Niektóre zdobywają pożywienie i schronienie w wykopanych w śniegu tunelach, a niektóre migrują z nadejściem zimy.

Nie dość, że borealne lasy są rezerwuarem utrzymującym różnorodność biologiczną i genetyczną, stanowią również olbrzymi magazyn węgla, oczyszczają wodę i powietrze oraz pomagają regulować klimat regionalny i globalny. Zapewniają również pożywienie oraz odnawialne surowe materiały wykorzystywane przez ludzi. Poza oczywistym przemysłem drzewnym lasy są źródłem licznych cennych ziół, leczniczych krzewów oraz leśnych owoców, które obecnie są jedną z najszybciej rozwijających się eksportowych gałęzi przemysłu leśnego.



Autor zdjęcia: Borya [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Jak wszystkie inne cenne ekosystemy, również tajga jest zagrożona – głównie przez działalność człowieka (eksploatacja paliw kopalnianych, wylesianie oraz zatapianie) oraz przez zmiany klimatyczne (postępujące globalne ocieplenie). Jakkolwiek nie spojrzeć, jej przyszłość nie wygląda optymistycznie.