Przełom rzeczny to odcinek doliny rzecznej o stromych, wysokich zboczach i zwężonym dnie. Występuje tam, gdzie rzeka na swojej drodze musi pokonać jakiś rodzaj bariery (np. góry). Przed przełomem i za nim dolina ma łagodne zbocza i szerokie dno.
Przełom antecedentny - na drodze rzeki zaczęły się piętrzyć góry, a więc rzeka jest starsza od gór. Aby przełom mógł powstać wypiętrzanie musi być na tyle wolne, żeby rzeka zdążyła się wcinać w podłoże (erozja). Jeśli wypiętrzenie następuje za szybko w porównaniu do procesu erozji rzeka zmienia swój bieg albo się zatrzymuje przed górami. Rzeka musi zwolnić przed piętrzącym się górotworem i zaczyna meandrować (tworzy zakola). Powstała dolina jest asymetryczna. Zbocze podcięte jest łagodniejsze i krótsze od zbocza meandrującego.
Przykłady: Przełom Nysy Kłodzkiej w Górach Bardzkich (Sudety)
Beskid Sądecki- Przełom Dunajca między pasmem Radziejowej, Przełom Popradu.
Schemat powstawania przełomu antecedentnego
źródło: opracowanie własne na podstawie Piotr Migoń ‘Geomorfologia’
Przełom epigenetyczny - powstaje gdy stara rzeka zostaje zasypana młodszymi osadami. Rzeka na powierzchni akumulacyjnej płynie tak jak stary bieg doliny. Na skutek pogłębiania rzeka się wcina (eroduje), rozcina najpierw w mało odporne osady, później dochodzi do bardziej odpornych tworząc wąską dolinę. W nowej przełomowej dolinie nie ma osadów, ponieważ są one na wododziałach położonych powyżej doliny.
Przykład: Przełom Bobru - Góry Kaczawskie
Schemat powstawania przełomu epigenetycznego
źródło: opracowanie własne na podstawie Piotr Migoń ‘Geomorfologia’
Przełom przelewowy - dolinę rzeczną zasypuje osuwisko i blokuje ją. Następnie woda zaczyna się piętrzyć i tworzy jezioro zaporowe. Wskutek tego woda zaczyna się przelewać w najwyższym miejscu osadów z osuwiska i rozcina je tworząc przełom. Rozpoznawany jest on po zakumulowanych osadach- poniżej przełomu są osady jeziorne.
Przykład: Czarny Staw Gąsienicowy w Tatrach, Zamarzły Staw w Tatrach.
Schemat powstawania przełomu przelewowego
źródło: opracowanie własne na podstawie Piotr Migoń ‘Geomorfologia’
Przełom strukturalny - szerokość doliny jest zależna od odporności skał w podłożu. Tam gdzie występują skały mało odporne dolina jest szeroka i ma łagodne zbocza, natomiast tam, gdzie są skały bardziej odporne tam jest węższa z bardziej stromymi zboczami.
Przykład: Dolina Kościeliska, Dolina Chochołowska w Tatrach.
Schemat powstawania przełomu strukturalnego
źródło: opracowanie własne na podstawie Piotr Migoń ‘Geomorfologia’
Przełom regresyjny - tworzy się w miejscu występowaniu przynajmniej dwóch dolin na położonych na różnych wysokościach, rozdzielonych grzbietem górskim. Niżej położona rzeka ma mniejszy spadek i mniejszą siłę i nie jest ona w stanie przekroczyć tej bariery. Wskutek tego następuje erozja wsteczna i cofanie leja źródłowego, ‘przepiłowanie’ grzbietu dotarcie do drugiej rzeki i zabranie jej wody (kaptaż). Nowopowstała dolina jest głęboka, rzeka nagle skręca.
Przykład: Przełom Lubrzanki w Grach Świętokrzyskich.
Schemat powstawania przełomu regresyjnego
źródło: opracowanie własne na podstawie Piotr Migoń ‘Geomorfologia’
Przełom odziedziczony - rzeka wykorzystuje wcześniej powstałą dolinę wykształconą przez lodowiec. Po stopnieniu lodowca dolina zostaje zasypana osadami i nowa sieć rzeczna wcina się od nowa w podłoże, aż dociera do wcześniej zasypanego wzniesienia i tworzy przełom. Nowa rzeka jednak płynie w przeciwnym kierunku niż płynęła rzeka lodowca
Przykład: Przełom Warty w Poznaniu.
Przełom pozorny - powstaje gdy rów zapadliskowy w rzeźbie o budowie zrębowej zostaje odpreparowany i zostaje wykorzystany przez płynącą rzekę.
Przykład: Ren, Wisła w Tyńcu.
Przełomy rzeczne Wasze opinie