Pradolina to ogromna i szeroka dolina o płaskim dnie, która powstała w okresie lodowcowym (w plejstocenie). Powstały na przedpolach lądolodu, ciągnęły się równolegle do jego czoła i były żłobione przez wody pochodzące z jego topnienia oraz z rzek płynących z południa.
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pradolina_Bzury-Neru_01.jpg
Wody z Karpat i Sudetów dobiegały do granicy lądolodu, gdzie łączyły się z wodami topniejącego lodu, po czym płynęły w bok wzdłuż tego lądolodu. Była to jedyna droga, którą ogromne masy wody mogły być odprowadzane. Doliny rzek mają więc kierunek równoleżnikowy (poziomy) i jest to związane z postojem lądolodu. Odprowadzanie wód w zlodowaceniach starszych zachodziło ku południowemu wschodowi (do Morza Czarnego - Pradolina Podkarpacka), w młodszych ku zachodowi (do Morza Północnego - Pradolina Warszawsko-Berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka i inne).
Wielkie masy wód płynące na wschód lub zachód równolegle do lądolodu tworzyły ogromne doliny, o wiele szersze od współczesnych. Rzeki powstałe z połączenia wód rzecznych płynących z południa i wód roztopowych z lądolodu transportowały bardzo dużą ilość materiału, przez co akumulacja (gromadzenie) przeważała nad erozją (niszczeniem). Koryto miało charakter roztokowy (poprzecinane osadami z piasków). Oznacza to, że rzeka była płytka i miała wiele niestabilnych równorzędnych koryt, które porozcinane były licznymi wyspami śródrzecznymi, a płynąca woda musiała przedzierać się przez masy ciągle nanoszonych osadów.
Wieloletnia zmarzlina występująca w podłożu utrudniała rzekom w pradolinach erozję wgłębną (wcinanie się w podłoże) przez co pradoliny były płytkie. Ale za to podłoże skute wieloletnią zmarzliną mogło być erodowane bocznie – zachodziła więc intensywna erozja boczna powodująca systematyczne poszerzanie się doliny. Dzięki temu pradoliny osiągały szerokość do kilkudziesięciu kilometrów. W Polsce szerokość pradolin wynosi od 2 do 20 i więcej kilometrów.
Pradoliny charakteryzują się płaskim dnem, które jest torfiaste lub piaszczyste. Dno bywa ograniczone stromymi krawędziami o wysokości około 30-50 metrów. Czasem w zboczach pradolin występują szerokie terasy.
Rozróżniamy pradoliny konsekwentne i subsekwentne.
Konsekwentne – powstają, gdy ogromne masy wody z topniejącego lodu odpływają najkrótszą drogą do morza.
Subsekwentne – powstają w pewnej odległości od czoła lodowca przez połączenie wód płynących od czoła lodowca z wodami spływającymi z obszarów niezlodowaconych, na powierzchni nachylonej przeciwnie do kierunku ruchu lodowca.
Przebieg pradolin w Polsce
Pradolina wrocławsko-magdeburska powstała w południowo-zachodniej Polsce w czasie zlodowacenia Warty i odprowadzała wody do Morza Północnego. Obecnie jest wykorzystywana przez dolinę Odry na długości około 100 km od zwężenia pod Krapkowicami aż do ujścia Kaczawy. Dolina ta ma około 10 km szerokości i wypełniona osadami rzecznymi.
Pradolina Pilicy-Wieprza-Krzny powstała w środkowej i wschodniej części Polski podczas zlodowacenia Warty. Wody roztopowe odpływały w kierunku północno-wschodnim, doliną Prypeci do Dniepru.
Pradolina głogowsko-barucka związana jest z maksymalnym zasięgiem lądolodu zlodowacenia Wisły. Prowadziła wody na południe, do doliny Łaby. Ma kształt bruzdy o orientacji równoleżnikowej (poziomej), o zmiennej szerokości i ostrych granicach i wyraźnie płaskim dnie. Nazwa jest związana z miastem Baruth w Niemczech, a nie jak czasem błędnie się uważa od rzeki Barycz.
Pradolina warszawsko-berlińska powstała w czasie zlodowacenia Wisły. Prowadziła wody przez obszar, na którym dziś leży Berlin, do doliny Łaby. Pradolina ta ciągnie się równoleżnikowo od okolic Warszawy aż po Berlin. Jej szerokość jest zmienna i wynosi około 20 km, ponadto charakteryzuje ją płaskie dno, na którym często występują kilkukilometrowe równiny torfowe. Formę tę wykorzystuje wiele rzek obecnie płynących: Bzura, częściowo Ner, Warta, Obra, Odra i Sprewa.
Pradolina Biebrzy-Narwi to wschodni (początkowy) fragment pradoliny warszawsko-berlińskiej i pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej. Pradolina Biebrzy ma największą w Polsce pojemność retencyjną (możliwość nagromadzenia dużej ilości wody stojącej) porównywalną do pojemności największych w kraju zbiorników wodnych. Jest to szczególnie ważne w czasie wiosennych roztopów, gdy rzeka tworzy rozległe rozlewiska. Płyną nią rzeki Narew i Biebrza, które łączą się w pobliżu miejscowości Wizna.
Pradolina toruńsko-eberswaldzka powstała czasie zlodowacenia Wisły. Prowadziła wody na północ od dzisiejszego Berlina, do doliny Łaby. Między poszczególnymi kotlinami składającymi się na pradolinę występują zwężenia, co sprawia, że cała pradolina jest formą złożoną. W jej obrębie występuje kilka piaszczystych poziomów terasowych, świadczących o jej etapowym rozwoju. Dno pradoliny jest częściowo zatorfione.
Pradolina Drwęcy to niewielka pradolina łącząca się z pradoliną toruńsko-eberswaldzką w rejonie Torunia. Jest to pradolina erozyjna ukształtowana przez wody odpływowe lodowców, wcięta w przylegające morenowe wysoczyzny pojezierzy.
Współcześnie pradoliny są jedną z ważniejszych form na Niżu Polskim, a ich istnienie warunkuje układ sieci rzecznej, która charakteryzuje się występowaniem wielu równoleżnikowych (głównie kierujących się na zachód) odcinków rzek, m.in.: Odry, Warty, Noteci, Wisły, Narwi, Baryczy. Rzeki te korzystają jednak z pradolin przeważnie tylko odcinkami, ponieważ bliskość Morza Bałtyckiego sprzyja rozwojowi odpływu wprost ku północy. Dzięki temu sieć rzeczna na nizinach w Polsce ma układ kratowy.
Pradoliny Wasze opinie