Według powszechnych praktyk grupy fokusowe to grupa od 6 do 12 osób, które bezpośrednio biorą udział w tzw. zogniskowanym wywiadzie grupowym. Metoda ta dotyczy badań jakościowych w obrębie nauk społecznych, psychologii, socjologii czy marketingu i opiera się na wspólnej dyskusji w obrębie danego zagadnienia, tematu. Jest to rozmowa moderowana przez jedną osobę, podczas której zaproszone do niej osoby wyrażają swoje doświadczenia i poglądy na temat badanego problemu. Dzięki tej metodzie pozyskiwane są dane jakościowe generowane w trakcie dyskusji grupowej i tak naprawdę otrzymane wyniki są efektem „pracy” wszystkich badanych. W tej metodzie niezmiernie istotne są również czynniki, które determinują o konkretnym zachowaniu uczestników badania. Przede wszystkim są to bodźce zewnętrzne typu demografia, ekonomia, psychologia, wpływ społeczeństwa itp. nie zaś indywidualne cechy charakteru tej osoby.
Badana grupa z założenia powinna być stosunkowo nieliczna. Coraz częściej pojawiają się informacje, że w takich badaniach powinno uwzględniać się do 10 osób badanych, górny prób do tej pory pojawiający się w opisie metodologicznym to 12 osób. Ilość uczestników zazwyczaj leży w kwestii przeprowadzającego badanie. Nie powinny być to również osoby o bardzo zróżnicowanych przekonaniach, podejściu do tematu – grupa powinna być jednak stosunkowo homogeniczna. Próba dobierana jest zazwyczaj nieformalnie, ale celowo tak, aby uzyskać od niej jak najwięcej potrzebnych informacji. Przede wszystkim celem takich badań nie jest otrzymanie danych ilościowych, a jakościowych, dlatego też pozyskane wyniki nie stanowią materiału, który można porównywać do przekonań szerszej populacji. Ponadto dodatkowym i równie ważnym elementem dyskusji są zachowania i reakcje uczestników, które towarzysza im przy wypowiedziach. Często stanowią one dodatkowe, bardzo ważne źródło wiedzy. Należy również wspomnieć o kluczowej roli moderatora, który czuwa nad przebiegiem rozmowy, naprowadza ją na właściwy tor. Jest to zawsze osoba odpowiednio wykwalifikowana, która dzięki swoim predyspozycjom i wiedzy potrafi za pomocą odpowiednich metod otrzymać od badanych odpowiedzi na zadane pytania. Spotkania grupy fokusowej zawsze odbywają się w konkretnym, często specjalnie przygotowanym do tego miejscu. Nad tą kwestią czuwa koordynator badań. Natomiast to, co wyróżnia wywiad fokusowy od innych metod empirycznych to fakt, iż osoby poddawane badaniu fatygują się do badającego nie zaś odwrotnie, jak bywa to, chociażby w przypadku sondażu czy wywiadu. Moderator w pewnym sensie narzuca scenariusz dyskusji, wyznaczą tym samym granice wypowiedzi i ściśle określone reguły, które modelują przebieg badania. Jest to konieczne, ponieważ badanie zakłada zawsze pewien aspekt do poruszenia, natomiast przy zwykłej rozmowie wypowiedzi zazwyczaj mogą zasadniczo odbiegać od poruszanej tematyki.
Wśród kilku głównych zasad poprawnego wywiadu zogniskowanego wyróżnia się takie kwestie jak:
• adresowanie pytań do całej grupy, nie do jej pojedynczych uczestników
• moderator nie może wywierać wpływu na podział wypowiedzi,
• nie ukierunkowuj się dyskusji – temat ma stanowić podstawę, nie wskazuje się na to, w jakim kontekście ma on zostać omówiony,
• moderator nie wyraża swoich opinii, nie odnosi się do omawianego tematu, ponieważ w ten sposób może oddziaływać na opinię badanych,
• zadawanie pytań szczegółowych często wynika z samego rozwoju dyskusji.
Grupę fokusową wyróżnia:
• cel – słuchanie i zbieranie informacji po to, aby lepiej zrozumieć opinie i poglądy,
• rozmiar – w zależności od potrzeb i możliwości pozyskania respondentów, najmniej przewiduje się 5 osób najwięcej 12,
• skład – członkowie grupy muszą posiadać pewne cechy wspólne, które są w pewien sposób związane z poruszanym tematem,
• obowiązujące w niej reguły, procedury.
Przygotowanie i przeprowadzenie właściwego wywiadu fokusowego wymaga przepracowania kilku etapów. Przede wszystkim należy zdefiniować problem i sformułować go w postaci dokładnego problemu badawczego. Już na tym etapie badacz musi wyznaczyć pewne pytania i kwestie, w których należy szukać odpowiedzi i istotnych informacji. Zebranie takich zagadnień pozwoli nakreślić zakres poszukiwań badawczych. Następnym etapem jest wyznaczenie badanej grupy z populacji, czyli wybranie osób, które w danym temacie będą najlepszym źródłem informacji. W tym przypadku stosuje się próbę nielosową wyznaczoną do wzięcia udziału w wywiadzie. Zazwyczaj są oni dobierani pod kątem specyfiki społeczno-demograficznej (płeć, wiek, wykształcenie itp.), ale również istotne może być, czy są to osoby, które wcześniej się znały, czy wyniki badania z jakiegoś powodu nie stanowią dla nich interesu. Wywiad fokusowy powinien być przeprowadzany przez osoby do tego kompetentne. Moderator nie tylko musi odznaczać się dobrą znajomością tematu, mieć dobrą pamięć, czy być inteligentnym, ale przede wszystkim musi umieć zapanować nad grupą. Dla właściwego przebiegu badania konieczne jest wcześniejsze przygotowanie scenariusz (wprowadzenie, część zasadnicza i podsumowanie), na którym będzie opierać się spotkanie. Może on być w postaci ścieżki pytań, klucza moderatora lub przewodnika prowadzącego. Następnie podczas przygotowania strategii realizacji badań ustala się kwestie organizacyjno-techniczne tj. ustalenie miejsca spotkania, grupy fokusowej, kwestii finansowych, nadzoru nad badaniem, zorganizowanie sprzętu nagrywającego itp. Po przygotowaniu poszczególnych elementów z każdego etapu poprzedzającego badanie wywiad może zostać zainicjowany i przeprowadzony. Sam wywiad fokusowy składa się z części wprowadzającej, zasadniczej oraz z zakończenia. Po przeprowadzeniu dyskusji badacz otrzymuje pełny materiał, który musi poddać wnikliwej analizie. W związku z tym, że metoda ta ma charakter niestandaryzowany, interpretacja uzyskanych danych jest czasochłonna i w wielu przypadkach skomplikowana.
Grupy fokusowe mają to do siebie, że niekiedy podczas wywiadu zwracają uwagę badacza na aspekty, o których on sam często mógłby nawet nie pomyśleć. Jednakże należy pamiętać, że osoby te nie stanowią próby losowej, co determinuje o częściowym sugerowaniu rodzaju odpowiedzi. Ponadto wiele poglądów i opinii może wynikać z aktualnego stanu rzeczywistości, dlatego przeprowadzając to samo spotkanie w innym terminie, można otrzymać już stosunkowo odmienne wyniki i spostrzeżenia. Zaletą grupy fokusowej jest szybkie pozyskiwanie informacji oraz możliwość obserwacji reakcji uczestników i dynamiki rozmowy.
Grupy fokusowe Wasze opinie