Jezioro Bajkał

Jezioro Bajkał słynne jest głównie z faktu, że jest najgłębszym jeziorem na świecie (maksymalna głębokość do 1620m), zawiera jedną piątą światowych zasobów niezamarzniętej wody słodkiej (szacowana pojemność to 23 000km3 wody) jak również jest najstarszym jeziorem na świecie (wiek szacowany na 25mln lat). Położone jest w południowo-wschodniej Syberii, w Autonomicznej Republice Buriackiej i na obszarze Irkucka w Rosji. Każdy, kto zatrzyma się u jego brzegu zauroczony jest jego wielkością i wyjątkowością, jezioro bowiem rozciąga się na powierzchni 31 500km2, jest długie na 636km i szerokie na około 48km, w najszerszym odcinku mierzy 79,4km. Średni poziom wody w jeziorze jest nie wyższy niż 456m, a jego średnia głębokość wynosi 730m (najpłytszy jest w północnej części – do 890m).

 

Do chwili obecnej naukowcy nie są zgodni w temacie powstania Bajkału. Jedni przypuszczają, że jezioro powstało podczas intensywnych procesów tektonicznych w orogenezie, natomiast drudzy są zdania, że jezioro wyłoniło się na drodze powolnego zapadania się skorupy ziemskiej. Mimo spekulacji, faktem jest, że Bajkału stanowi jezioro tektoniczne i znajduje się na granicy struktur geologicznych – między płytą euroazjatycką a płytą amurską. Ruchy skorupy ziemskiej w tym obszarze nigdy nie ustają – rocznie naziemne stacje sejsmiczne rejestrują 2000 wstrząsów. Niektóre obszary obniżają się i tonął pod wodą (np. delta Selengi, obszar 200km2 w 1862 roku znalazł się na głębokości 2m pod wodą) a niektóre się wypiętrzają (np. nowopowstała zatoka Proval z nowymi szlakami wodnymi). Całkiem niedawno, w 1959 roku, dno Bajkału podczas trzęsienia ziemi przesunęło się o 12 – 20 metrów, a zaledwie 25 lat temu odkryto kominy hydrotermalne na dnie jeziora.


Autor zdjęcia: Sergey Gabdurakhmanov [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Bajkał z każdej strony otoczony jest górami (tzw. bajkalidami), które powstały w okresie orogenezy bajkalskiej: na zachodzie rozciągają się góry Przymorskie i Bajkalskie (z najwyższą Górą Czerskiego sięgającą 2588m n.p.m.), od wschodu widoczne są góry Barguzińskie (do 2481m n.p.m.) i pasmo Ułan-Burgasy, od południa i południowego-wschodu znajduje się Pasmo Chamar-Daban sięgające 2995 m n.p.m. (Bajszynt-Uła) oraz pasmo Sajanów (szczyt Munku-Sardyk o wysokości 3491mn.p.m.).
 

Zima w obszarze jeziora jest łagodniejsza a lato chłodniejsze – średnia temperatura w styczniu to ok. -19˚C a w sierpniu +11˚C, natomiast średnia temperatura powierzchniowa wody (do 50m) w okresie letnim w części wód otwartych waha się od +9 do +12˚C, a w strefie przybrzeżnej dochodzi nawet do +20˚C.
 

Zimą Bajkał zamarza a pokrywa lodowa ma grubość 70 – 115cm. Lód na Bajkale to zjawisko wyjątkowe – jego rozległe połacie są tak przejrzyste, że na niewielkich głębokościach perfekcyjnie widać dno i jego mieszkańców. Dla niektórych może to być przerażając, gdyż trudno jest wtedy określić grubość lodu i wydaje się, że pod stopami znajduje się ogromna ciemnozielona otchłań.
 

Bajkał jest burzliwym i wietrznym jeziorem, wieją tu często wiatry podłużne – kułtuk (który na północy tworzy 3-metrowe fale) i wierchowik (łgodniejszy) oraz wiatry poprzeczne takie jak barguzin, buguldiejka, tarchaika, pokatucha, selenga, angara, szełonnik, etc. Jednak najzimniejszym i najbardziej niszczycielskim jest gornaja – wiatr wiejący z gór; jedna z jego odmian „sarma”, znad rzeki Sarmy, osiąga siłę huraganu (powyżej 40m/s).

Jezioro Bajkał to wyjątkowy na skalę światową ekosystem słodkich wód głębinowych. W przeciągu 25 milionów lat wszystkie organizmy w niż żyjące przeszły skomplikowaną ewolucję. Bajkał jest jednym z najbardziej bioróżnorodnych jezior na ziemi – jest domem dla 1340 gatunków zwierząt (w tym 745 endemicznych) oraz 570 gatunków roślin (w tym 150 endemicznych). W lasach otaczających jezioro istnieje dodatkowo 10 gatunków zagrożonych wyginięciem oraz pełna paleta typowych gatunków borealnych. W wodach Bajkału żyje ponad 300 gatunków pierwotniaków oraz taka sama liczba interesujących skorupiaków z rzędu obunogów oraz różne płaskie i okrągłe robaki, mięczaki, ryby (w tym gatunki głębinowe oraz endemiczne gołomianki i omule bajkalskie) oraz najbardziej znane i również endemiczne nerpy słodkowodne – foki bajkalskie. Lista organizmów mieszkających w jeziorze nie jest zamknięta, naukowcy ciągle szukają i poznają nowe, często endemiczne, gatunki. Różnorodność flory Bajkału jest również warta podziwu – składa się z ponad 1000 gatunków roślin wodnych, w tym z alg oraz 20 gatunków roślin kwitnących.


Foka bajkalska, autor zdjęcia: Sergey Gabdurakhmanov [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Bajkał bogaty jest w muliste laguny oraz osłonięte zatoczki a delty rzeczne usiane są rdestem, trzcinami, gryką wodną, ożypałką, glewikami i turzycą – na wybrzeżu rośnie ponad 2000 form roślin naczyniowych (z najniższymi będzie ich o 1000 więcej). Roślinność wokół jeziora uzależniona jest od asymetrii klimatycznej: zachodnia część porośnięta jest borami i stepami górskimi; we wschodniej części dominują bory sosnowe (można spotkać tu 550-letnie cedry oraz 530-letnie modrzewie zdolne do owocowania), a północne obszary zajmują lasy liściaste.
 

W 1996 roku Jezioro Bajkał oraz przyległe tereny chronione znalazły się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO jako obszary o wyjątkowej wartości dla nauk ewolucyjnych.


Autor zdjęcia: Konstantin Malanchev [CC-BY-2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]
 

Mimo bycia jednym z najczystszych jezior na Ziemi, Bajkał obecnie znajduje się na granicy katastrofy biologicznej, głównie przez działalność człowieka. Wysoka emisja zanieczyszczeń (160 ton odpadów płynnych) z rzek dopływowych doprowadza do rozrostu glonów, które z kolei mogą wywołać wyginięcie wielu endemicznych gatunków zwierząt i roślin.
 

Ponadto, jezioro wysycha w zastraszającym tempie (40cm na rok), jednak naukowcy do tej pory nie są w stanie znaleźć prawdziwej przyczyny tego zjawiska – być może jest to początek zanikania Bajkału.