Mapa Geologiczna Polski - charakterystyka

Arkusz Kraków Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000 obejmuje kilka mezoregionów i makroregionów fizycznogeograficznych. Mapa ta obrazuje obszar leżący w następujących jednostkach (według podziału Kondrackiego):

Makroregiony:  Kotlina Sandomierska, Brama Krakowska, Kotlina Oświęcimska, Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Wyżyna Przedborska, Wyżyna Woźnicko-Wieluńska, Nizina Śląska

źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/Physico-Geographical_Regionalization_of_Poland.png

Mezoregiony: Nizina Nadwiślańska, Podgórze Bocheńskie, Pomost Krakowski, Obniżenie Cholerzyńskie, Rów Skawiński, Podgórze Wilamowickie, Dolina Górnej Wisły, Równina Pszczyńska, Pagóry Jaworznickie, Garb Tenczyński, Rów Krzeszowicki, Płaskowyż Proszowicki, Wyżyna Miechowska, Wyżyna Olkuska, Garb Tarnogórski, Wyżyna Katowicka, Równina Opolska, Próg Woźnicki, Obniżenie Liswarty, Próg Herbski, Obniżenie Górnej Warty, Wyżyna Częstochowska, Próg Lelowski, Niecka Włoszczowska, Płaskowyż Jędrzejowski, Garb Wodzisławski.

źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/Physico-Geographical_Regionalization_of_Poland.png

Na omawianym terenie najstarsze skały rozpoznane wierceniami pochodzą z syluru i dewonu. W przypadku syluru mamy do czynienia z naprzemiennymi warstwami mułowców, iłowców i piaskowców, które pochylone są pod znacznym kątem. Natomiast z dewonu pochodzą dolomity, których warstwa również jest mocno pochylona. Oba te typy skał zostały rozpoznane w południowych okolicach Zawiercia. Znajdują się one pod utworami pochodzącymi z triasu dolnego, triasu górnego, dolnej jury i czwartorzędu.

Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że są też miejsca, w których skały dewońskie są przykryte jedynie utworami czwartorzędowymi, więc na mapie obrazującej utwory geologiczne bez pokrywy czwartorzędowej stanowią one swego rodzaju odsłonięcia. Taka sytuacja przedstawia się w okolicach Zawiercia (fragment mapy B2) oraz na północ od Dąbrowy Górniczej (A2).

Są też przypadki, gdy utwory dewońskie stanowią wychodnię nawet przy nałożeniu na mapę osadów czwartorzędowych. Można to zaobserwować na terenie na północ od Krzeszowic (fragment mapy C4), oraz w okolicach Brudzowic i Żelisławic (A1).

Na obszarze arkusza mapy geologicznej obszaru Krakowa można wyróżnić następujące skały:

1. Dewon:

- D - wapienie, dolomity, mułowce, piaskowce, łupki

2. Karbon:

a) Karbon dolny:

- C1 – wapienie przewarstwione marglami i wapienie krystaliczne w facji wapienia węglowego oraz iłowce, mułowce i piaskowce w facji kulmowej

b) Karbon górny:

- Cn1 – iłowce, mułowce, piaskowce i węgiel kamienny (warstwy malinowieckie, sarnowskie, florowskie i grodzieckie)

- Cn2+3 – piaskowce, mułowce, zlepieńce i węgiel kamienny (warstwy rudzkie i siodłowe – górnośląska seria piaskowcowa)

- Cw1+2 – iłowce, mułowce, piaskowce i węgiel kamienny (warstwy załęskie – seria mułowcowa)

- Cw2-4 – piaskowce, zlepieńce, iłowce, mułowce i węgiel kamienny (warstwy łaziskie i libiąskie) oraz piaskowce i piaski arkozowe – krakowska seria piaskowcowa

3. Perm:

a) Czerwony spągowiec:

- Ps – zlepieńce myślachowickie, piaskowce, mułowce, iłowce, arkozy i martwica karniowicka

4. Trias:

a) Trias dolny:

- Ts – piaskowce, mułowce i iłowce (warstwy świerklanieckie)

- Tp3 – dolomity i margle

b) Trias środkowy:

- Tmh – wapienie, margle i dolomity (warstwy błotnickie i gogolińskie)

- dkTmp - dolomity epigenetyczne – kruszconośne

- TmP – dolomity, wapienie i margle (warstwy górażdżańskie, terebratulowe i karchowickie)

- Tmi - dolomity margliste (warstwy tarnowickie), dolomity diploporowe

- Tm3 – łupki, dolomity i piaskowce (głównie warstwy boruszowickie)

c) Trias górny:

- Trel - iłowce z brekcją lisowską

- Trew - iły, iłowce, mułowce z wkładkami wapieni woźnickich

5. Jura:

a) Jura dolna:

- J1 - piaski, piaskowce, żwiry, iły, glinki ogniotrwałe

b) Jura środkowa:

- Ja+bj - piaskowce, iły, zlepieńce, syderyty (warstwy kościeliskie)

- Jkj - iłowce, zlepieńce

- Jbt – iły z wkładkami łupków, mułowców i syderytami oraz zlepieńce

- Jc – margle glaukonitowe i wapienie margliste

c) Jura górna:

- Jo1+2 – wapienie płytowe, skaliste i oolitowe oraz margle piaszczyste

- Jo3 – wapienie płytowe, skaliste, pylaste i kredowate

- Jk – wapienie płytowe i margle

6. Kreda:

a) Kreda dolna:

- K3 – piaski kwarcowe słabo glaukonitowe

b) Kreda górna:

- Kc – piaski glaukonitowe z fosforytami, piaskowce i zlepieńce

- Kt – wapienie margliste i margle glaukonitowe

- Kst – margle glaukonitowe

- Kcp – margle z czertami i wapienie

- Km – margle, opoki i gezy

7. Trzeciorzęd:

- Nb – iły, mułki, piaski i piaskowce (warstwy skawińskie, wielickie i grabowieckie)

- Tr – piaski i iły

8. Czwartorzęd:

a) Plejstocen - eoplejstocen:

- zwPe – iły, gliny i piaski zwietrzelinowe

b) Plejstocen – mezoplejstocen:

- bP – iły, mułki i piaski zastoiskowe

- gzP – glina zwałowa

- gP – piaski, żwiry i głazy lodowcowe

- fgP – piaski i żwiry wodnolodowcowe

c) Plejstocen – neoplejstocen:

- bŚ1 – iły, mułki i piaski zastoiskowe

- fgŚ1 - piaski i żwiry wodnolodowcowe

- gzŚ1 - glina zwałowa

- cŚ1 - piaski i żwiry, głazy moren czołowych

- sŚ – mady, piaski i żwiry stożków napływowych

- lpB – lessy piaszczyste i gliniaste

- lB - lessy

- fB - mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne

d) - zw – iły, gliny i piaski zwietrzelinowe

- w - piaski eoliczne na wydmach

- e – piaski eoliczne

- d - piaski i gliny deluwialne

- re – rezydua glin zwałowych i innych utworów czwartorzędowych

- ze – eluwia glin zwałowych

e) Holocen:

- fH - muły, piaski, żwiry rzeczne

- Nh – namuły

- mH – mady rzeczne

- tH – torfy

Utwory czwartorzędowe reprezentowane są tutaj głównie przez osady genezy glacjalnej, które pozostały po wycofaniu się lodowca po zlodowaceniach (zlodowacenie południowopolskie, środkowopolskie oraz północnopolskie). Wśród nich można wyróżnić iły, gliny, piaski, żwiry i głazy pochodzenia polodowcowego. Oprócz tego występują tu osady fluwialne oraz eoliczne. Odnośnie osadów fluwialnych, mamy tu do czynienia z namułami, madami i osadami naniesionymi przez rzeki. Natomiast pochodzenia eolicznego są piaski.

Tektonika obszaru przedstawionego na mapie wygląda w ten sposób, że na terenie tym występują liczne uskoki tektoniczne, które poprzecinały występujące tu pofałdowane warstwy skalne. Ich występowanie spowodowało zaburzenie pierwotnej fałdowej struktury znajdujących się tu skał przez powstanie zrębów i rowów tektonicznych, które w istotny sposób zmieniły dotychczasowy układ warstw skalnych. Dzięki temu struktura tektoniczna jest niejednorodna - niektóre obszary zostały wyniesione, a inne obniżone, co spowodowało przesunięcie skał wzdłuż osi uskoku oraz wystąpienie nieciągłości skalnych.

Na arkuszu mapy geologicznej A, czyli przedstawiającej utwory powierzchniowe, we fragmencie A1 występują następujące skały:

Okres	Symbol	Skała	% powierzchni
dewon	D	wapienie, dolomity, mułowce, piaskowce, łupki	0,26
trias środkowy	dkTmp	dolomity epigenetyczne – kruszconośne	0,49
trias środkowy	Tmi	dolomity margliste (warstwy tarnowickie), dolomity diploporowe	0,91
trias górny	Trel	iłowce z brekcją lisowską	0,05
trias górny	Trew	iły, iłowce, mułowce z wkładkami wapieni woźnickich	15,48
jura dolna	J1	piaski, piaskowce, żwiry, iły, glinki ogniotrwałe	13,28
jura środkowa	Ja+bj	piaskowce, iły, zlepieńce, syderyty (warstwy kościeliskie)	0,63
jura środkowa	Jkj	iłowce, zlepieńce	0,17
czwartorzęd, plejstocen - neoplejstocen	fgŚ1	piaski i żwiry wodnolodowcowe	16,09
czwartorzęd, plejstocen – neoplejstocen	gzŚ1	glina zwałowa	2,74
czwartorzęd, plejstocen - neoplejstocen	cŚ1	piaski i żwiry, głazy moren czołowych	0,53
czwartorzęd, plejstocen - neoplejstocen	fB	mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne	24,97
czwartorzęd, plejstocen	zw	iły, gliny i piaski zwietrzelinowe	1,96
czwartorzęd, plejstocen	w	piaski eoliczne na wydmach	1,24
czwartorzęd, plejstocen	d	piaski i gliny deluwialne	9,13
czwartorzęd, plejstocen - holocen	fH	muły, piaski, żwiry rzeczne	10,82
czwartorzęd, plejstocen - holocen	nH	namuły	1,25

Natomiast na arkuszu mapy geologicznej B (bez utworów czwartorzędowych) we fragmencie A1 można wyróżnić poniższe skały:

Okres	Symbol	Skała	% powierzchni
dewon	D	wapienie, dolomity, mułowce, piaskowce, łupki	0,50
trias środkowy	Tmh	wapienie, margle i dolomity (warstwy błotnickie i gogolińskie)	0,20
trias środkowy	dkTmp	dolomity epigenetyczne – kruszconośne	0,87
trias środkowy	TmP	dolomity, wapienie i margle (warstwy górażdżańskie, terebratulowe i karchowickie)	1,06
trias środkowy	Tmi	dolomity margliste (warstwy tarnowickie), dolomity diploporowe	6,46
trias górny	Trel	iłowce z brekcją lisowską	18,31
trias górny	Trew	iły, iłowce, mułowce z wkładkami wapieni woźnickich	36,62
jura dolna	J1	piaski, piaskowce, żwiry, iły, glinki ogniotrwałe	31,33
jura środkowa	Ja+bj	piaskowce, iły, zlepieńce, syderyty (warstwy kościeliskie)	3,42
jura środkowa	Jkj	iłowce, zlepieńce	1,24