Procesy glebotwórcze

Proces glebotwórczy to wszystkie zjawiska zachodzące w górne warstwie litosfery, które prowadzą do zmiany skały macierzystej w glebę. Są to zjawiska fizyczne, chemiczne, biochemiczne i biologiczne. 
Każda gleba podczas tworzenia przechodzi przez pewne procesy, które są wspólne dla wszystkich jej rodzajów. Są to procesy podstawowe, do których zaliczane są procesy przygotowawcze, proces inicjalny, proces iłotwórczy, bielicowania, brunatnienia, darniowy, glejowy, torfienia, murszenia, wmywania (iluwialny), wymywania (eluwialny), ilimeryzacji, humifikacja, mienralizacja. 

Procesy przygotowawcze polegają na powolnym rozdrabnianiu skały macierzystej. 
Proces inicjalny jest możliwy dzięki organizmom pionierskim, wśród których wyróżnić można mchy, porosty, drobnoustroje. Zaczynają tam występować organizmy żywe, które mają za zadanie przyspieszać procesy wietrzenia, ale również ich wzrost i rozkład powoduje obieg materii organicznej. W tym procesie powstają gleby inicjalne – litosole, regosole, reptosole, arenosole. Utrudniony jest w nich wzrost organizmów o wykształconych korzeniach. 
Podczas procesu iłotwórczego (zgliniania) dochodzi do powstania iłów z minerałów ulegających rozproszeniu i rozdrobnieniu (wysokodyspresyjnych). Zmieniają się właściwości fizyczne i chemiczne gleby oraz stopień rozdrobnienia ziaren nazywany uziarnieniem. 
Proces bielicowania zachodzi głównie na glebach piaskowych, gdzie jest mało składników pokarmowych. Jest to wypłukiwanie minerałów rozpuszczonych w wodzie z górnej części gleby w dół. Najczęściej są to tlenki i wodorotlenki glinu, a także żelaza, ale również dotyczy to krzemionki, fosforu czy manganu. Warstwa, z której są one wypłukane przybiera charakterystyczny biały kolor, natomiast ta, do której te związki zawędrowały przybiera kolor rdzawy, kawowy lub czarny. Na powierzchni powstaje również gruba warstwa próchnicy nadkładowej. 
Proces brunatnienia jest związany z rozkładem obecnych w glebie krzemianów i glinokrzemianów, podczas którego wydzielane jest żelazo. Łącząc się z kwasami próchniczymi i wodorotlenkami osadzają się na powierzchni gleby, przybierając brunatny kolor. 
Proces darniowy zachodzi pod wpływem występującej gęsto porośniętej roślinności i prowadzi do powstania grubej warstwy próchnicy. 
Glejowienie następuje w warunkach nadmiernego nawilgocenia gleby i niedostatecznego dostępu powietrza w wyniku czego następuje redukcja składników mineralnych, głównie żelaza i manganu. Poziomy glejowe w glebie przyjmują kolor niebieskawozielonkowaty. 
Proces torfotwórczy zachodzi również w warunkach nadmiernego uwilgocenia gleby  i braku dostatecznej ilości powietrza, ale tutaj kluczową rolę pełnią obumarłe szczątki roślin. To z nich powstaje torf. 
Proces murszenia zachodzi na odwodnionych torfach, gdzie jest przetwarzana materia organiczna. Następuje częściowa zmiana związków organicznych na nieorganiczne (mineralizacja), zanika pierwotna struktura torfu oraz humifikacja prowadząca do powstania warstwy próchnicy. 
Proces iluwialny zwany inaczej wmywania polega na wytrącaniu się związków, które zostały przemieszczone z wyższych części gleby do niższych. 
Proces eluwialny (wymywania) to natomiast to samo przemieszczanie się tych związków. 
Proces ilimeryzacji to przemieszczanie za pomocą wody opadowej iłów w głąb gleby, ale bez ich rozkładu chemicznego. 
Humifikacja to powstawanie próchnicy ze szczątków roślin i zwierząt. Są one wzbogacane w azot i przekształcone w kwasy organiczne. 
Mineralizacja to proces rozkładu związków organicznych na nieorganiczne, takie jak dwutlenek węgla, amoniak, fosforany, siarczany, azotany, woda.

Każdy proces glebotwórczy prowadzi do powstania jednego typu gleby. Przykładowo w wyniku procesu bielicowania powstaje gleba bielica, brunatnienia gleba brunatna. 
Jedynie procesy przygotowawcze i inicjalne są wspólne dla każdego rodzaju gleby. Procesy humifikacji i mineralizacji nie prowadzą do powstania określonego typu gleby, ale są niejako dopełnieniem procesu.