Próbując opisać konkurencję należy zestawić ze sobą co najmniej dwa podmioty gospodarcze produkujące te same dobra w podobnych warunkach i obserwować, jak walka o pozyskanie klientów na swoje dobra doprowadza do dynamicznego rozwoju itd. Najprościej mówiąc, do osiągnięcia jak największych korzyści. Innymi słowy będziemy więc mówić tutaj o rywalizacji, współzawodnictwie, a w dosłownym tłumaczeniu z języka łacińskiego o „wspólnym biegu” (łac. concurrentia – biec razem). Konkurencja w ekonomii, jak i w gospodarce dotyczy nie tylko producentów, ale wszystkich osób występujących we wszystkich możliwych funkcjach na danym rynku. Zatem możemy mówić o konkurencji na rynku pracowniczym, konsumpcyjnym, produkcyjnym itd. W przypadku producentów dóbr, konkurencja najczęściej opiera się na obniżaniu cen, podnoszeniu jakości wytwarzanych dóbr, ułatwiania procesów zakupu (np., dostawy do domu) itp. Analogicznie na rynku pracowniczym konkuruje się poprzez podnoszenie kwalifikacji, zdobywanie doświadczenia, odbywanie kursów; pracodawcy z kolei będą konkurowali udzielając pakietów socjalnych, podnosząc wynagrodzenie, udzielając większej ilości dni urlopowych itd. Dla każdego obszaru jednak cechą wspólną dla konkurencji będzie szybszy rozwój oraz bardziej korzystne oferty dla podmiotów danego obszaru rynkowego.
Ekonomia najogólniej dzieli konkurencję na dwie możliwości:
- konkurencja doskonała – to nieistniejąca i niewystępująca utopia, element odniesienia przywoływany dla zrozumienia zasad wolnorynkowych; ma zastosowanie jedynie w warunkach laboratoryjnych, czyli takich, które nie występują w świecie. Zakłada skrajną uczciwość i inne elementy, które nie mają pokrycia w rzeczywistości. Ma zastosowanie jedynie w analizach i teoretycznych rozważaniach.
- konkurencja niedoskonała – to po prostu ta konkurencja, która występuje w obszarze gospodarki wolnorynkowej. Ostatecznie najczęściej prowadzi do wytworzenia monopolu, oligopolu lub konkurencji monopolistycznej.
Monopol – to sytuacja rynkowa, w której całkowite zapotrzebowanie na dany produkt lub usługę jest realizowana przez jedno przedsiębiorstwo lub poprzez porozumienie kilku przedsiębiorstw. Istnienie monopolu znacząco utrudnia powstanie na rynku innych podmiotów świadczących tę samą usługę lub produkującą to samo dobro. Produkt monopolu jest bowiem unikatowy i nie posiada zamienników. Konsument jest niejako skazany na zakup tego konkretnego dobra. W związku z tym dochodzi do sytuacji, kiedy to producent posiadający monopol dyktuje warunki, w tym np. cenę. Najczęściej monopol umieszcza produkt w takich warunkach, że inne firmy nie są w stanie go wyprodukować. Np. nowopowstające przedsiębiorstwo nie jest w stanie wyprodukować jakiegoś dobra i sprzedać za tak niską cenę za jaką sprzedaje to dobro przedsiębiorca posiadający monopol na dany produkt.
Często monopole tworzą się poprzez progresywny rozwój lub sprzyjające warunki, należy jednak pamiętać, że mimo bardzo silnej pozycji na rynku danego monopolu jego struktury mogą być nietrwałe. Chociażby rozwój technologiczny może zaszkodzić monopolom (dla przykładu warto przywołać przykład firmy Nokia, która mimo pozycji lidera na rynku producentów aparatów telefonicznych, znacznie spadła po wprowadzenia do powszechnego użytku tzw. smartfonów). Innym zagrożeniem dla monopolu może być cała sieć okoliczności rynkowych, chociażby zależność od dostawców surowców czy półproduktów. Gospodarka rynkowa jest dynamiczna i podatna na szybkie zmiany wynikające czasem z bardzo pozornie nieznacznego zjawiska.
Istnieje jednak jeszcze inna okoliczność powstawania monopoli, a mianowicie, takie narzędzia prawne jak patenty, prawa autorskie, prawa wyłączności sprzedaży, itp. Jednak te okoliczności są czasowe i w końcu pozwalają rozwinąć się konkurencji. Np. maksymalny czas trwania praw autorskich wynosi 70 lat, praw patentowych – 20 lat itd.
Oligopol z kolei to sytuacja rynkowa, gdy cały popyt danego rynku (lub znaczna większość) jest zaspokajana przez od dwóch (duopol) do kilkunastu przedsiębiorców. Można by przyjąć, że jest to monopol kilku firm, ale tylko z perspektywy konsumenta – nie mamy wpływu na cenę i nie mamy wyboru produktu. Jednak dla oligopolisty monopol jest zupełnie odległy, chociażby przez fakt świadomości, że zarówno decyzje jednego podmiotu oligopolu wpłyną na inne, jak i fakt, że sam jest zależny od decyzji pozostałych. Dlatego najczęściej przy istnieniu oligopolu ceny produktów są wyższe, a konkurencja pomiędzy podmiotami nie odbywa się za pomocą ich obniżania, a co najwyżej obniżenia kosztów produkcji lub podniesieniu jakości świadczonych usług. Każdego z członków oligopolu przed obniżeniem ceny broni świadomość konsekwencji, jakie się z tym wiążą. Najczęściej dochodzi wtedy do tzw. wojny cenowej. Dlatego najczęściej stosuje się takie zabiegi jak „milczącą zmowę” lub przywództwo cenowe prowadzone przez jednego z członków. Jednak oficjalne ustalanie wspólnych cen przez kilka firm jest w Polsce nielegalne. Oligopol to zestaw niewidzialnie ze sobą połączonych naczyń. Uniemożliwiają lub znacznie utrudniają one wejście na rynek innym podmiotom, nie tylko ze względu na kwestie ekonomiczne, ale również chociażby prawne czy techniczne.
Należy wyróżnić dwa rodzaje oligopolu:
- oligopol czysty – dotyczy mniejszej ilości członków i produkowanych dóbr – najczęściej jedno produkowane dobro lub jedna świadczona usługa, ewentualnie kilka bardzo pokrewnych, np.: węgiel, koks, ekogroszek itp.
- oligopol zróżnicowany – dotyczy kilkunastu członków i dużej ilości zróżnicowanych świadczonych usług lub produkowanych dóbr. Firma, która w obszarze oligopolu zróżnicowanego próbuje zdobyć pozycję lidera oferuje klientom duży wybór w obrębie jednego produktu. Dobrym przykładem może być tutaj rynek producentów smartfonów.
Reasumując, najwłaściwszą i najdoskonalszą formą działalności rynkowej jest konkurencja, najlepiej jeśli występowałaby w swojej doskonałej odmianie. Jednak ze względu na wiele czynników rzeczywista konkurencja doprowadza czasami do powstawania oligopoli i monopoli. Każdej możliwości należy przypisać szereg wad oraz zalet i zastanowić się nad tym jak najlepiej podzielić rynek pomiędzy konkurentów, monopolistów i oligopolistów.
Monopol, oligopol, konkurencja Wasze opinie