Istnienie rynku papierów wartościowych i sprawność działania na nim są zależne od giełdy, która tworzy ten rynek i aktywnie na nim działa. Giełda jest instytucją zorganizowanego rynku, za pośrednictwem której dokonuje się transakcji handlowych, według określonych norm i zasad. Do najważniejszych rodzajów giełd zalicza się giełdy kapitałowe, wśród których najistotniejszą funkcję pełni giełda papierów wartościowych, nazywana także giełdą pieniężną.
Giełda papierów wartościowych jest szczególnym rodzajem rynku formalnego, określonego jako stały, odbywający się w określonym czasie i miejscu i podporządkowany określonemu regulaminowi spotkania osób pragnących zawrzeć transakcję kupna – sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiotem są np. pieniądze (dewizy), weksle, papiery wartościowe. Charakterystyczną cechą tego rodzaju rynku jest zamienność przedmiotów obrotu giełdowego i decyduje ona o roli i funkcjach giełdy. Giełda papierów wartościowych jest rynkiem przedmiotów zamiennych, czyli takich, które są jednakowego rodzaju, mogą być określone według ilości, miary, wagi, wartości. Innymi słowy: Giełda papierów wartościowych to najważniejsza instytucja rynku kapitałowego, której celem jest obrót papierami wartościowymi oraz zapewnienie jednakowego dla wszystkich do nich dostępu.
Do największych na świecie giełd papierów wartościowych zalicza się np. giełdy w Nowym Jorku, Tokio, Londynie, Frankfurcie. Na giełdach papierów wartościowych notowane są spółki. Analiza ich wskaźników jest trudna i czasochłonna, z tego powodu giełdy dla ułatwienia odczytywania zmian na rynku wyliczają własne wskaźniki zwane indeksami. Przykładowo głównym indeksem dla Stanów Zjednoczonych jest Don Jones na Wall Street w Nowym Jorku, dla Wielkiej Brytanii – FTSE 100 w Londynie, natomiast dla Niemiec – DAX we Frankfurcie.
Giełda jest częścią rynku papierów wartościowych, który dzieli się na rynek pierwotny i rynek wtórny. Prezentuje ona przede wszystkim wtórny rynek papierów wartościowych. Na giełdzie dokonywane są transakcje kupna – sprzedaży papierów wartościowych, środków płatniczych (tj. walut i dewiz) oraz kruszców szlachetnych (tj. złota, srebra, platyny). Cena papierów wartościowych znajdujących się w obrocie giełdowym nazywana jest kursem giełdowym, który ustala się za pomocą dwóch metod:
- kurs jednolity ustalany jest tylko raz każdego dnia funkcjonowania giełdy (uczestnicy obrotu giełdowego przekazują maklerowi swoje zlecenia kupna i sprzedaży, nie wiedząc od razu, po jakim kursie transakcje zostaną zawarte; zleceniodawcy mogą jednak podać limit poziomów kursów np. mogą podać po jakim najwyższym kursie zgadzają się na zakup papierów wartościowych),
- kursy zmienne (w przypadku ich stosowania każda transakcja zawierana jest według kursu indywidualnego; na początku dnia giełdowego makler gromadzi swoje zlecenia kupna czy sprzedaży i realizuje je po ustalonym kursie nazywanym kursem otwarcia, który tworzy podstawę do dalszych transakcji – transakcje te mogą ulegać istotnym wahaniom; pod koniec dnia giełdowego ustalany jest kurs zamknięcia).
Giełda spełnia trzy podstawowe funkcje:
- wpływa na mobilizację kapitału, która zachodzi bezpośrednio w sytuacji gdy np. inwestor podejmuje decyzję o sprzedaży swoich papierów wartościowych na giełdzie jako rynku pierwotnym (giełda pełni funkcję mobilizacyjną pośrednio, bowiem umożliwiając bezproblemowy obrót wtórny, zachęca do zakupu papierów wartościowych na rynku pierwotnym),
- następuje na niej transformacja kapitału (kapitał może przybierać różne formy w zależności od sytuacji na rynku i atrakcyjności poszczególnych lokat; przykładowo: inwestorzy mają możliwość szybkiego pozbycia się papierów wartościowych na rynku wtórnym; inwestorzy kupują papiery wartościowe rokujące przyszłe zyski, powodujące tym samym wzrost ich cen, a sprzedają papiery wartościowe, z których korzyści w przyszłości nie są oczekiwane, powodując tym samym spadek ich cen; natomiast emitentom, spółkom akcyjnym, rządom i innym organizacjom, giełda umożliwia zdobycie nowego kapitału na rynku pierwotnym),
- następuje ocena kapitału (wartościowanie kapitału), czyli spełnianie przez giełdę funkcji informacyjnej wobec emitentów (wycena rynkowa ich walorów, tj. opinia kapitałodawców o spółce), całej gospodarki (trendy zmian wskaźników giełdowych w znacznym stopniu odzwierciedlają zmiany koniunktury gospodarczej) oraz inwestorów (mogą oni określić, jaki jest stan ich posiadania na podstawie aktualnych cen walorów, jakie zakupili, jak również podjąć następne decyzje inwestycyjne).
Im więcej zawieranych jest transakcji, im więcej spółek jest notowanych na giełdzie papierów wartościowych i im większy procent całości emisji znajduje się w ciągłym obrocie, tym lepiej giełda wypełnia wymienione wyżej funkcje.
Skuteczność działania giełdy papierów wartościowych jest uzależniona od kilku warunków:
- przejrzystość (inwestor musi być dokładnie poinformowany o wszystkim co się dzieje na giełdzie, musi rozumieć zasady notowań),
- zapewnienie koncentracji popytu i podaży w celu kształtowania powszechnego kursu papierów wartościowych,
- bezpieczeństwo obrotu (inwestor musi mieć przekonanie, że transakcje będą zawierane po rzeczywistym kursie, ustalonym dokładnie według określonych przez giełdę zasad, a ich rozliczenie będzie szybkie i zgodne z transakcjami zawartymi na giełdzie),
- inwestowanie na giełdzie (inwestowanie w papiery wartościowe wiąże się z niepewnością i ryzykiem utraty własnych pieniędzy, przyszłe zyski z tytułu posiadania papieru wartościowego zależą od wielu czynników, z których być może najważniejszym jest przyszła sytuacja na rynku papierów wartościowych).
Giełda papierów wartościowych jest jednym z głównych elementów wolnego rynku, mimo to jest wysoce sformalizowana i, jak żadna inna instytucja gospodarcza, poddana jest bardzo wnikliwej kontroli. Określony jest bowiem bardzo dokładnie sam rynek, uczestnicy, obiekty transakcji, cena transakcji i tryb jej zawierania. Giełda ma zatem fundamentalne znaczenie dla rynku i bez niej nie istniałby rynek pierwotny.
Giełda papierów wartościowych jest jednym z elementów mechanizmu gospodarki rynkowej, bez którego może on istnieć, a nawet się rozwijać, ale rozwój ten jest wtedy niepełny.
Wymienia się dwa główne modele giełd papierów wartościowych:
- giełda typu amerykańskiego, która jest prywatną spółką akcyjną, skupiającą handlowców, przemysłowców i bankierów, którzy tworzą giełdę w celu realizacji swoich interesów (w tym modelu państwo nie tworzy giełd ani nie ustala ich liczby czy lokalizacji, nie ingeruje w wewnętrzną organizację ani obrót, rejestruje tylko giełdy i czuwa, aby działały one zgodnie z prawem; najbardziej znaną giełdą typu amerykańskiego to New York Stock Exchange, a inne giełdy tego typu funkcjonują np. w Australii, wielkiej Brytanii, Holandii),
- giełda typu niemieckiego, to giełda działająca pod nadzorem administracji państwowej (oddziaływanie państwa jest w tym modelu giełdy bardzo bezpośrednie, bowiem podejmuje ono decyzje dotyczące istnienia, lokalizacji, zasad funkcjonowania giełdy w trybie administracyjnym, wydaje zezwolenia na działalność na tym rynku, kontroluje obrót, jest właścicielem lub współwłaścicielem giełdy; model giełdy typu niemieckiego dominuje w Europie, np. jest on realizowany w Polsce).
Giełda papierów wartościowych Wasze opinie