Doświadczenia związane z funkcjonowaniem oraz tworzeniem budżetów w sektorze publicznym doprowadziły do ukształtowania się zasad budżetowych. Są one ważnymi oraz trwałymi regułami obowiązującego prawa, które określają najistotniejsze cechy budżetu. Innymi słowy: Zasady budżetowe to takie zasady, które umożliwiają władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej państwa, natomiast władzy ustawodawczej umożliwiają oddziaływanie na jej treść i formy oraz sprawowanie kontroli nad działalnością rządu w tym zakresie. Przestrzeganie zasad polityki budżetowej powinno w praktyce zapewnić prawidłowe i sprawne tworzenie oraz wykonywanie budżetu.
Wyróżnia się następujące zasady polityki budżetowej:
- zasada rocznego budżetowania (zgodnie z nią plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku, przy czym rok budżetowy nie musi się pokrywać z rokiem kalendarzowym),
- zasada zupełności (zgodnie z nią budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa, co oznacza, że żadna z dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego),
- zasada jedności (zgodnie z nią budżet państwa powinien tworzyć jedną całość, co oznacza, że wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu – poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzane jako osobne dokumenty, musza jednak łączyć się w całość),
- zasada jawności (chodzi w niej o to, że budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości – dotyczy to zarówno tworzenia i uchwalania budżetu, jak i jego wykonania oraz kontroli),
- zasada równowagi budżetowej (polega na dążeniu do tego, aby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowe przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych),
- zasada przejrzystości (wymaga ona stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych, lecz również jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu; zasada przejrzystości umożliwia prawidłowe planowanie budżetu oraz rozpoznawanie zachodzących w nim procesów),
- zasada jedności materialnej (spełniona jest wtedy, gdy dochody wpływające do budżetu nie mają z góry określonego przeznaczenia; środki publiczne wpływające do budżetu stanowią w nim jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne, a to sprzyja racjonalnej gospodarce przede wszystkim w sytuacji, gdy ilość zgromadzonych środków nie pozwala na realizację wszystkich zaplanowanych wydatków),
- zasada szczegółowości (chodzi w niej o to, że na każdym etapie procedury budżetowej powinna być przestrzegana szczegółowość zarówno po stronie dochodów jak i wydatków, aby opracowujący, uchwalający, wykonujący oraz kontrolujący mógł właściwie spełnić swoją rolę; dochody budżetu państwa i wydatki budżetowe powinny być ujmowane w rozbiciu na poszczególne kategorie rodzajowe, co pozwala w sposób bardziej racjonalny wykorzystywać środki publiczne),
- zasada celowości (oznacza nakaz gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych tylko i wyłącznie do osiągnięcia wytyczonego celu społecznego, gospodarczego lub politycznego państwa).
Obecnie niektóre z przedstawionych zasad nie są w pełni respektowane. Dotyczy to przede wszystkim zasady równowagi budżetowej. Ze względu na wzrastające znaczenie wydatków rządowych w wielu krajach rozwiniętych gospodarczo w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat coraz częstszym zjawiskiem jest deficyt budżetowy. Ciężko jest także, ze względu na rozczłonkowanie i wzrastającą rolę budżetów lokalnych, w pełni respektować zasadę zupełności i zasadę jedności budżetowej (dotyczy to przede wszystkim państw federalnych, w których sporządzane są odrębne budżety między innymi na szczeblu republik, stanów, krajów związkowych oraz brakuje instytucjonalnych powiązań między tymi budżetami a centralnym budżetem państwa.
Zasady polityki budżetowej Wasze opinie