W systemie bankowym oraz w regulowaniu gospodarki najistotniejszą rolę pełni bank centralny. Jest on bankiem emisyjnym, mającym ustawowe prawo emisji pieniądza gotówkowego. Jest on jednocześnie bankiem banków, bowiem nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju, centralizuje ich płynne rezerwy oraz zaopatruje je w pieniądz. Bank centralny spełnia również funkcje banku państwa, bowiem realizuje politykę pieniężno-kredytową państwa, w tym przede wszystkim politykę w zakresie podaży pieniądza, regulując jego ilość w obiegu. W ramach pełnienia funkcji banku państwa, zajmuje się przychodami i wydatkami budżetu państwa, udziela w razie potrzeby kredytu państwu, przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą, udziela pożyczek rządowych, przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą oraz zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne. Prowadzi również politykę kursów walutowych, w ramach której dąży do ich stabilizacji poprzez interwencyjny skup lub sprzedaż walut obcych na rynku walutowym.
W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej wzajemne stosunki między bankiem centralnym a rządem mogą być następujące:
- bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji (do najbardziej niezależnych od rządów banków świata zaliczane są przykładowo bank niemiecki, szwajcarski i amerykański),
- bank centralny jest zależny od rządu, tzn. rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadania wykonawcze (do banków centralnych podporządkowanych rządowi zalicza się banki centralne Francji, Hiszpanii, Portugalii).
Bankiem centralnym w Polsce jest Narodowy Bank Polski (NBP) z siedzibą w Warszawie. Pełni on trzy funkcje:
- centralnego banku państwa (utrzymuje stabilny poziom cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu oraz dba o wartość polskiego pieniądza – wszystkie jego zadania skupiają się na realizacji tego celu),
- banku emisyjnego (posiada wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych w formie banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym w Polsce),
- banku banków (organizuje obieg gotówkowy oraz reguluje ilość pieniądza w obiegu; oddziałuje na obieg bezgotówkowy, bowiem prezes NBP określa warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych oraz formy i tryb przeprowadzania rozliczeń bezgotówkowych za pośrednictwem banków).
Narodowy Bank Polski gromadzi rezerwy pieniężne innych banków i udziela im kredytów. W tym celu prowadzi rachunki bieżące innych banków, budżetu państwa oraz innych jednostek organizacyjnych jest również organizatorem obrotu walutami obcymi i rozliczeń z zagranicą oraz administratorem państwowej rezerwy dewizowej, co ma zasadniczy wpływ na kurs złotego w stosunku do walut obcych. Działalność dotyczącą obrotu dewizowego NBP realizuje we współpracy z międzynarodowymi instytucjami bankowymi i bankami zagranicznymi, wobec których reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej. Organami NBP są:
- Prezes NBP (przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP i Komisji Nadzoru Bankowego),
- Rada Polityki Pieniężnej – (w każdym roku ustala założenia polityki pieniężnej, które przedkłada do wiadomości Sejmowi; do zadań RPP należy przykładowo: ustalanie wysokości stóp procentowych NBP, które decydują o stopach procentowych stosowanych przez banki komercyjne; ustalanie zasad i wysokości rezerwy obowiązkowej banków w NBP; określanie górnej granicy zobowiązań wynikających z zaciąganie przez NBP pożyczek i kredytów zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych),
- Zarząd NBP (kieruje działalnością NBP).
W ramach NBP działa także Komisja Nadzoru Bankowego, która sprawuje nadzór nad działalnością banków komercyjnych.
Bank centralny Wasze opinie