Deficytem budżetowym jest brak pokrycia wydatków państwa w przychodach. Zachodzi w takiej sytuacji ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi, a więc niemożliwe jest zrealizowanie zaplanowanej działalności bez dodatkowych źródeł finansowania. Innymi słowy: Deficyt budżetowy ma miejsce, gdy wydatki z budżetu państwa są większe niż wpływy do niego. Powstają zatem problemy z finansowaniem wydatków publicznych. Przykładowo problemy takie ujawniają się, gdy oszczędności ludności są niewystarczające lub trudne do przekształcenia w obligacje państwowe ze względu na małe zainteresowanie ludności ich zakupem. W celu zmiany postawy ludności państwo często przeprowadza emisję dodatkowych pieniędzy. Rząd zleca bankowi emisyjnemu zakup obligacji pod zastaw państwowych papierów wartościowych. W zamian za te obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie wydatków rządowych.
Deficyt budżetu państwa w 2010 roku został zrealizowany w wysokości 44591097 tys. złotych i w porównaniu do zapisanego w ustawie budżetowej na rok 2010 nieprzekraczalnego poziomu 52214216 tys. złotych był niższy o 14,6%. Na wykonanie deficytu budżetowego w takiej wysokości wpłynęły np. polityka emisyjna, dzięki której możliwa stała się minimalizacja kosztów obsługi długu oraz niezbędny poziom finansowania potrzeb pożyczkowych.
Innym sposobem finansowania deficytu budżetowego jest zwiększenie wpływów budżetowych, np. w wyniki prywatyzacji (sprzedaży państwowych przedsiębiorstw) lub podniesienia podatków. Poza tym deficyt budżetowy może być pokryty przychodami uzyskanymi np. z pożyczek, kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
Deficyt budżetowy nie jest zjawiskiem korzystnym, szczególnie jeśli utrzymuje się przez dłuższy okres (np. deficyt długookresowy występuje w Polsce). Sytuacja taka powoduje pogorszenie koniunktury gospodarczej oraz podniesienie poziomu ryzyka i niepewności oraz kreuje wysokie oczekiwania inflacyjne lub wywołuje tzw. efekt wypierania, tj. ograniczenie możliwości na wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne w sektorze prywatnym, spowodowane zwiększeniem wydatków publicznych. Poza tym deficyt jest jedną z przyczyn wielu procesów gospodarczych i tym samym pozostaje pod ich wpływem.
W tabeli poniżej zestawiono dane, dotyczące deficytu budżetowego w Polsce w latach 2010 – 2012, odnoszące się zarówno do ustaw budżetowych, jak i ich wykonania.
| Wyszczególnienie | Ustawa budżetowa | Wykonanie | 3-2 zmiana | 3/2 struktura |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| Deficyt budżetowy 2010 | 52214216 | 44591097 | -7623119 | 85,4 |
| Deficyt budżetowy 2011 | 40200000 | 25124388 | -15075612 | 62,5 |
| Deficyt budżetowy 2012 | 34999560 | 30406746 | -4952814 | 86,9 |
Deficyt budżetu państwa w 2010 roku został zrealizowany w wysokości 44591097 tys. złotych i w porównaniu do zapisanego w ustawie budżetowej na rok 2010 nieprzekraczalnego poziomu 52214216 tys. złotych był niższy o 14,6%. Na wykonanie deficytu budżetowego w takiej wysokości wpłynęły np. polityka emisyjna, dzięki której możliwa stała się minimalizacja kosztów obsługi długu oraz niezbędny poziom finansowania potrzeb pożyczkowych.
Deficyt budżetu państwa w 2011 roku został zrealizowany w wysokości 25124388 tys. złotych i w porównaniu do zapisanego w ustawie budżetowej na 2011 rok nieprzekraczalnego poziomu 40200000 tys. złotych był niższy o 15075612 tys. złotych, tj. o 37,5%. Na wykonanie deficytu budżetowego w takiej wysokości wpłynął np. istotnie niższy poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa (sprzyjało to pozyskiwaniu środków).
Deficyt budżetu państwa w 2012 roku został zrealizowany w wysokości 30406746 tys. złotych.W porównaniu do zapisanego w ustawie budżetowej na 2012 roku nieprzekraczalnego poziomu 34999560 tys. złotych był niższy o 4592814 tys. złotych, tj. o 13,1%. Na wykonanie deficytu budżetowego niższego niż założono w ustawie wpływ miały między innymi: działania podejmowane w Unii Europejskiej mające na celu przywrócenie stabilności makroekonomicznej i poprawę stanu finansów publicznych (np. powołanie funduszu stabilizacyjno-pomocowego), polityka pieniężna głównych banków centralnych świata (np. kontynuowanie polityki niskich stóp procentowych).
Wyróżnia się deficyt budżetowy:
- rzeczywisty (oblicza się go jako rzeczywistą różnicę między wysokością uzyskanych dochodów i zrealizowanych wydatków w roku budżetowym),
- strukturalny (jest wielkością hipotetyczną i oblicza się go przy założeniu, że gospodarka funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu swoich sił wytwórczych i w takich warunkach następuje realizacja zarówno dochodów, jak i wydatków; deficyt strukturalny świadczy o stałej nierównowadze występującej w systemie finansów publicznych),
- cykliczny (stanowi różnicę między poziomem deficytu rzeczywistego i strukturalnego; ma on swoje źródło w przebiegu cyklu koniunkturalnego, który nie pozostaje bez wpływu na poziom dochodów i wydatków budżetowych; deficyt cykliczny powoduje tylko krótkookresowe zmiany w budżecie; deficyt cykliczny pojawia się, gdy poziom produkcji w danym kraju odbiera od swojego potencjalnego poziomu).
Wśród przyczyn deficytu budżetowego wyróżnia się czynniki:
- powodujące zbyt wysoki poziom wydatków państwowych (np. rozrost struktur organizacyjnych, rozszerzanie przez władze państwowe kosztownych programów pomocy socjalnej),
- ograniczające wielkość dochodów budżetowych, przede wszystkim z tytułu podatków (np. braki w systemie egzekwowania należności podatkowych, przesadne zmniejszenie wysokości stawek podatkowych).
Rządy starają się dążyć do zrównoważenia budżetu lub utrzymania deficytu budżetowego na niskim poziomie. Istnieją też przypadki, kiedy wpływy państwowe przewyższają wydatki i powstaje nadwyżka budżetowa, która jest charakterystyczna dla budżetów państw (np. Arabii Saudyjskiej) eksportujących surowce energetyczne.
Planowanie, ustalanie i finansowanie deficytu budżetowego jest przedmiotem polityki finansowej rządu. Stąd za stan i kształtowanie się deficytu budżetowego odpowiadają organy publiczne, bowiem to one mają uprawnienia do projektowania i prowadzenia polityki finansowej ograniczania i likwidacji deficytu budżetowego.
Polityka finansowa w zakresie deficytu budżetowego może np.:
Polityka finansowa w zakresie deficytu budżetowego może np.:
- odnosić się do jego rozmiarów lub skutków,
- być realizowana w krótkim lub długim okresie,
- dotyczyć tylko doskonalenia źródeł, form i metod jego finansowania,
- być przedmiotem bieżących działań finansowych rządu lub wynikać ze specjalnego programu rządowego.
Podstawowym źródłem pokrywania poważnej części deficytu budżetowego staje się dług publiczny zaciągany w bankach.
Deficyt budżetowy Wasze opinie