Czynniki lokalizacji przemysłu

Lokalizacja oznacza położenie obiektu względem innych elementów przestrzeni jak np. sieci komunikacyjnej, osadniczej, przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych. 
Czynniki lokalizacji to motywy, jakimi kieruje się przedsiębiorca. Można je podzielić na przyrodnicze i pozaprzyrodnicze. 

Wśród przyrodniczych najważniejszymi są baza surowcowa (w tym również dostęp do wody), źródła energii, warunki fizjograficzne terenu (wysokość, ukształtowanie),warunki klimatyczne, bariery ekologiczne.

Czynniki pozaprzyrodnicze można podzielić bardziej szczegółowo na ekonomiczno-techniczne i społeczno-polityczne. 
Wśród czynników ekonomiczno-technicznych wyróżnia się rynek zbytu, transport (dostępność komunikacyjna), siłę roboczą, korzyści aglomeracji, postęp naukowo-techniczny.
Wśród czynników społeczno-politycznych są czynniki polityczne, społeczne, strategiczno-wojskowe i behawioralne . Te ostatnie nazywane są czynnikami miękkimi, ponieważ są związane z zachowaniami społeczeństwa, nie są bezpośrednio związane z działalnością inwestorów. 

Dostępność komunikacyjna
Była niegdyś najważniejszym czynnikiem lokalizacji przemysłu. Po każdej rewolucji przemysłowej przybierała na znaczeniu - początkowo najważniejsza była bliskość rzek, później szlaki przepraw ludzi, następnie linie kolejowe, transport samochodowy, lotniczy. Przedsiębiorstwa i zakłady przemysłowe lokalizowane były w najbardziej dogodnym komunikacyjnie miejscu. 
Jednak wskutek postępu technicznego w środkach transportu i rozwoju sieci transportowych rola transportu jako czynnika lokalizacji przemysłu maleje w czasie. Wynika to ze spadku udziału kosztów transportu w ogólnych kosztach wytwarzania - kiedyś wynosiły one około 30%, teraz sięgają maksymalnie do 5%.  

Baza surowcowa
Jest decydującym czynnikiem lokalizacji przemysłu wydobywczego, dlatego jest to lokalizacja przymusowa ze względu na obecność danego surowca w konkretnym miejscu. 
Gdy masa produktu przewyższa wagę produktu gotowego (np. buraki cukrowe i cukier) mamy do czynienia z lokalizacją związaną. Natomiast gdy zakład przemysłowy jest niezwiązany z występowaniem surowców jest to lokalizacja swobodna. 
Przemysł silnie uzależniony od bazy surowcowej to między innymi przemysł hutniczy, materiałów budowlanych, cementowy, tartaczny, meblarski, owocowo-warzywny, rybny i energetyczny.
Obecnie podczas lokalizacji przemysłu bierze się pod uwagę takie aspekty gospodarki jak jakość surowca, cenę, wielkość pojedynczych dostaw oraz ich pewność, możliwość nawiązania długotrwałej współpracy z dostawcami. W niektórych gałęziach przemysłu np. rolno-spożywczym istnieje możliwość aktywnego kreowania bazy surowcowej lub substytucji (zamiany) surowca podstawowego.  Z tych względów w obecnych czasach obserwowany jest malejący wpływ bazy surowcowej na lokalizację przemysłu. 

Baza energetyczna
Ma kluczowe znaczenie w lokalizacji przemysłów energochłonnych, takich jak hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych oraz niektórych produkcjach przemysłu chemicznego. 

Woda 
Dostępność do dużych ilości wody jest konieczna w przypadku między innymi przemysłu papierniczego, chemicznego i odzieżowego.
W procesie rozwoju gospodarczego rośnie znaczenie nie tyle ilości co jakości wody używanej w przemyśle, a także jej właściwości fizykochemiczne. 
Niestety w obecnych czasach środowisko jest nadmiernie obciążone działalnością produkcyjną co skutkuje zanieczyszczeniem wód, powietrza i środowiska naturalnego. 
Czynniki ekologiczne są kształtowane przez uwarunkowania prawne z zakresu ochrony środowiska - potrzeba uzyskania zezwoleń na działalność, dostosowania procesów produkcji, czy opłat. 

Warunki fizjograficzne terenu
Przy lokalizacji przedsiębiorstw bierze się od uwagę rzeźbę terenu - najbardziej dogodne są tereny płaskie, z głęboko ułożonymi warstwami wody podziemnej. Zbyt urozmaicony teren i płytko położone wody podziemne uniemożliwiają wybudowanie budynków i ich późniejsze sprawne funkcjonowanie. Ważna też jest geologia gruntu, a zwłaszcza wytrzymałość na obciążenia. 

Warunki klimatyczne 
Lokalizacja przemysłu nie jest wskazana w miejscach gdzie występują ekstremalne zjawiska klimatyczne jak np. tereny wysokogórskie, pustynie, w miejscu częstego występowania tornad, trzęsień Ziemi. 

Rynek zbytu
Lokalizacja przedsiębiorstw przy rynkach zbytu jest ważna w przypadku zakładów, które wytwarzają lub dostarczają dobra powstałe w wyniku przetworzenia surowców nietracących wagi w procesie obróbki, są nietrwałe, uciążliwe w transporcie i są wytwarzane w dużej elastyczności cenowej produkcji.
Będą to więc głównie przedsiębiorstwa przemysłu elektromaszynowego, odzieżowego, energetycznego, spożywczego. 
Atrakcyjność rynków zbytu jest kształtowana przez poziom cen, wysokość dochodów ludności, model konsumpcji, gusta i nawyki konsumentów (styl życia), zakres konkurencji. W procesie rozwoju gospodarczego małe i średnie rynki zbytu tracą na znaczeniu wskutek konfliktów przestrzennych, jak np. wzrost kosztów wynajmu biur, pomieszczeń, czynszów dzierżawczych, cen ziemi, jak również procesów globalizacji (międzynarodowa wymiana handlowa czy, produkcji dóbr zaawansowanych technologicznie.

Kapitał ludzki - siła robocza
Na obecnym poziomie rozwoju gospodarczego ilość zasobów ludzkich jako siły roboczej ma malejące znaczenie. Nabiera na znaczeniu natomiast jakość kapitału ludzkiego, czyli wykształcenie, kompetencje i doświadczenie. W przypadku przemysłu zaawansowanych technologii (przemysł farmaceutyczny, elektroniczny) najważniejsze znaczenie ma dostęp do wysoko wykwalifikowanej kadry inżynierskiej, naukowej, badawczej. 
Ilość kapitału ludzkiego ma w obecnych czasach znaczenie tylko w przypadku tradycyjnego przemysłu, który wymaga zatrudnienia dużej ilości pracowników na stanowiska robotnicze. 

Infrastruktura techniczna
Obejmuje urządzenia związane z transportem ludzi i towarów  (linie kolejowe, drogi, mosty, porty lotnicze), kanalizacją  i wodociągami, energetyką (produkcja i dostawa energii elektrycznej), łącznością (usługi pocztowe, telefoniczne), ochroną środowiska (oczyszczalnie ścieków, zakłady utylizacji odpadów).