System podatkowy państwa stanowi zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki rzeczowo-pieniężnej, np. przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, podmiotów zagranicznych. Innymi słowy: System podatkowy to zestaw podatków wzajemnie ze sobą zintegrowanych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie.
- stabilizacji dochodów budżetu państwa (system podatkowy ma zapewnić budżetowi państwa trwałość dochodów, a ten z kolei ma pozytywny wpływ na równowagę gospodarczą i ogranicza wahania koniunktury),
- wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej (funkcja ta jest realizowana przez stosowanie dyskrecjonalnej polityki fiskalnej dla nowo powstających przedsiębiorstw prywatnych tych, które już funkcjonują, ale mają przejściowe problemy, np. poprzez stosowanie ulg podatkowych, zwolnień podatkowych, umarzanie zaległości podatkowych),
- oddziaływania na proces prywatyzacji gospodarki publicznej (funkcja ta polega na stosowaniu zróżnicowanych stawek opodatkowania, tj. wyższych dla sektora państwowego, a niższych dla prywatnego, i może ona wpływać na przyspieszenie procesu prywatyzacji, bowiem część środków ze sprzedaży przedsiębiorstw państwowych stanowi źródło dochodów budżetu państwa),
System podatkowy to nie tylko podatki, bowiem składają się na niego również:
- aparat skarbowy (wiąże on wszystkie elementy systemu podatkowego – jego zadaniem jest organizacja wymiaru, poboru, kontroli, egzekucji i presji w zakresie podatków, a jego struktura składa się z urzędów skarbowych oraz izb skarbowych),
- prawo regulujące sprawy w zakresie podatków i aparatu skarbowego,
- zasady funkcjonowania systemu podatkowego (np. zasada elastyczności, zasada taniości).
System podatkowy w Polsce charakteryzuje się wysokimi składkami na cele społeczne, które są odprowadzane zarówno przez pracownika, jak i przez pracodawcę. W wyniku tego Polska, mimo względnie niskich stawek podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), posiada jeden z największych wśród państw Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) „klinów podatkowych” tj. pozapłacowych kosztów pracy związanych z zatrudnieniem (koszty te to płaca pracownika brutto pomniejszona o płacę netto oraz inne wydatki ponoszone przez pracodawcę na rzecz pracownika, np. ubezpieczenie pracownika). W rezultacie występuje niski poziom zatrudnienia, szczególnie wśród pracowników posiadających niskie kwalifikacje. System podatkowy opiera się przede wszystkim na przychodach z podatków konsumpcyjnych, natomiast odnotowywane wpływy, np. z podatków ekologicznych czy z podatków od nieruchomości, są niewielkie. Konsekwencją takiej właśnie struktury podatkowej jest jej niski stopień redystrybucji (wtórnego podziału dochodów społeczeństwa przy pomocy budżetu państwa) w porównaniu z innymi państwami OECD.
Wymogi stawiane systemom podatkowym dzieli się na:
- prawne (należą do nich przejrzystość, zwartość i logiczność poszczególnych konstrukcji podatkowych),
- ekonomiczne (skłaniają one do wyboru właściwych źródeł podatków, momentu poboru podatku oraz podmiotów podatków i wysokości podatków).
Istotną cechą systemu podatkowego jest jego racjonalność, stąd za podstawową funkcję podatków w racjonalnym systemie podatkowym uznaje się ich funkcję fiskalną (funkcję gromadzenia dochodów publicznych). Wszystkie inne funkcje podatków należy zatem uznać za dodatkowe, które są realizowane, gdy nie wpływają one negatywnie na realizacje funkcji fiskalnej.
Racjonalny system podatkowy powinien oznaczać zespół różnego rodzaju podatków, które łącznie są wystarczająco:
- wydajne, tj. zapewniają nagromadzenie dochodów publicznych w wysokości pozwalającej pokryć, wszystkie uznane za celowe wydatki publiczne,
- elastyczne, tj. dają się łatwo dostosować do zmieniających się z okresu na okres wydatków publicznych,
- tanie, tj. charakteryzują się niewielkim udziałem kosztów poboru w sumie wymierzonych podatków,
- trudne do omijania przez podatników i do uprawiania oszustw podatkowych łącznie z korupcją,
- stosunkowo proste i łatwe dla podatników (nieskomplikowana technika podatkowa).
Dobrze skonstruowany system podatkowy może służyć nieracjonalnej polityce podatkowej, jeżeli np. ogólne obciążenie podatkami jest zbyt wysokie i hamuje rozwój gospodarki, albo gdy dochody podatkowe na skutek nadmiernego wykorzystywania zwolnień i ulg podatkowych, niskiego ustalania stawek podatków i złej organizacji ich egzekwowania, są zbyt niskie w stosunku do potrzeb publicznych i powodują nieuzasadnienie wysoki poziom deficytów budżetowych.
System podatkowy państwa musi uwzględniać jego ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy, a także stopień założonej decentralizacji życia społecznego. System podatkowy musi uwzględniać także poziom rozwoju cywilizacyjnego danego państwa, w tym przede wszystkim fakt transformacji ustrojowej i gospodarczej państwa. System podatkowy państwa powinien uwzględniać swoje tradycje i kulturę prawną, lecz nie może pozostawać obojętnym wobec faktu istniejących lub zamierzonych powiązań politycznych, militarnych i gospodarczych z innymi państwami.
Idealnym systemem podatkowym jest stabilny system podatkowy, jednak takiej jego cechy nie należy pojmować w sposób bezwzględny. System podatkowy musi podlegać zmianom wynikającym:
- ze zmian ustrojowych społeczno-gospodarczych (w tym wypadku konieczna jest reforma systemu podatkowego polegająca na jego gruntownej zmianie w stosunku do obowiązującego dotychczas systemu; zmian systemu podatkowego nie można przeprowadzić bez dokonania zmian w prawie podatkowym),
- z powodu swej niesprawności np. nieefektywności, częściowej utraty aktualności, zmiany polityki podatkowej (w takich sytuacjach dokonuje się zmian w prawie podatkowy a nie w systemie podatkowym lub doskonali się system podatkowy).
System podatkowy pełni ważne funkcje:
- stabilizacji dochodów budżetu państwa (system podatkowy ma zapewnić budżetowi państwa trwałość dochodów, a ten z kolei ma pozytywny wpływ na równowagę gospodarczą i ogranicza wahania koniunktury),
- wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej (funkcja ta jest realizowana przez stosowanie dyskrecjonalnej polityki fiskalnej dla nowo powstających przedsiębiorstw prywatnych tych, które już funkcjonują, ale mają przejściowe problemy, np. poprzez stosowanie ulg podatkowych, zwolnień podatkowych, umarzanie zaległości podatkowych),
- oddziaływania na proces prywatyzacji gospodarki publicznej (funkcja ta polega na stosowaniu zróżnicowanych stawek opodatkowania, tj. wyższych dla sektora państwowego, a niższych dla prywatnego, i może ona wpływać na przyspieszenie procesu prywatyzacji, bowiem część środków ze sprzedaży przedsiębiorstw państwowych stanowi źródło dochodów budżetu państwa),
- tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitałów w przedsiębiorstwach i oszczędności środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe (oddziałują w tej funkcji np. ulgi podatkowe z tytułu wykupu obligacji skarbowych i zwolnienia od podatków dochodów z obligacji oraz przyspieszona amortyzacja).
Pomiędzy funkcjami systemu podatkowego dochodzi czasami do kolizji, przykładowo zbyt szerokie stosowanie ulg podatkowych może stanowić poważne zagrożenie dla stabilności dochodów budżetu i tym samym równowagi w gospodarce i jej rozwoju.
Ze względu na sposób ustalania i egzekwowania podatków wyróżnia się systemy podatkowe:
- progresywne (są one konstruowane tak, że procent dochodu płaconego w formie podatku do budżetu państwa rośnie wraz ze wzrostem dochodów podatnika),
- regresywne (polegają na tym, że procent dochodu płacony w formie podatku zmniejsza się w miarę wzrastania dochodu podatnika),
- proporcjonalne (to taki sposób ustalania i pobierania podatków, w którym wszyscy płacą tę samą stopę podatkową).
W polityce podatkowej mogą być stosowane podatki progresywne, proporcjonalne lub regresywne, a wybór zależy od prowadzonej państwo polityki gospodarczej. Polityka podatkowa państwa ma jednak ograniczoną skuteczność, na którą wpływa np. niepewność co do wyboru właściwego systemu podatkowego i jego skutków.
System podatkowy Wasze opinie