Cenowa elastyczność popytu definicja i przykłady

Współczynnik cenowej elastyczności popytu jest różny w każdym punkcie krzywej popytu i przybiera wartości od zera do nieskończoności, co przedstawia rysunek poniżej.

Objaśnienia: P – cena, Q^D – popyt

Na wykresie elastyczność zmienia się wzdłuż wykresu krzywej popytu. Dla punktów leżących na odcinku AB krzywej popytu wartości współczynników cenowej elastyczności popytu  są zawsze większe od 1, co oznacza, że względne (procentowe) zmiany popytu są większe niż względne (procentowe) zmiany ceny. Taki popyt określany jest jako elastyczny – wzrost popytu jest większy niż spadek ceny i spadek popytu jest większy niż wzrost ceny (przykładowo obniżka ceny o 5% spowodowała wzrost popytu o 10%, zatem współczynnik wynosi 2 i jest większy od jedności; sytuacja taka jest charakterystyczna dla dóbr luksusowych, np. jachty).

Dla wszystkich punktów położonych na odcinku BC krzywej popytu współczynniki cenowej elastyczności popytu przyjmują wartości mniejsze od jedności. Oznacza to, że względne zmiany popytu są mniejsze od względnych zmian ceny (popyt jest nieelastyczny – wzrost popytu jest mniejszy niż spadek ceny oraz spadek popytu jest mniejszy niż wzrost ceny; przykładowo, jeśli 10-procentowa podwyżka ceny spowodowała spadek popytu o 5%, to współczynnik wynosi 0,5, jest więc mniejszy od jedności – im bliżej zera, tym mniejsza elastyczność; sytuacja taka jest charakterystyczna dla takich dóbr, jak żywność).

W punkcie B, położonym w połowie krzywej popytu, współczynnik cenowej elastyczności popytu jest równy jedności, co wskazuje, że względna zmiana ceny wywołuje równą co do wielkości względną zmianę popytu (popyt proporcjonalny lub popyt o elastyczności jednostkowej – wzrost popytu jest równy spadkowi ceny oraz spadek popytu jest równy wzrostowi ceny, przykładowo gdy wzrost ceny dobra o 5% powoduje zmniejszenie popytu na to dobro również o 5%; wydatki na dobro charakteryzujące się elastycznością popytu równą jedności nie ulegają zmianie; popyt proporcjonalny jest charakterystyczny dla takich dóbr, jak np. odzież).

W punkcie C krzywej popytu elastyczność wynosi 0. Oznacza to, że zmiana ceny nie wywołuje żadnej zmiany popytu (popyt nieelastyczny lub sztywny – wzrost ceny lub jej spadek nie wywołują zmian w wielkości popytu). Natomiast w punkcie A krzywej popytu, popyt jest doskonale elastyczny – przy określonej cenie wielkość popytu może wzrastać lub zmniejszać się. Oznacza to, że dla danej ceny popyt może przybierać dowolne rozmiary.

Popyt doskonale nieelastyczny występuje wówczas, gdy cena jest niska, a potrzeby są w pełni zaspokojone (przykładowo gdy pojawia się konieczność zakupu danego dobra np. leku). Niską elastycznością cenową charakteryzują się artykuły pierwszej potrzeby, np. chleb, mleko, ziemniaki, mąka, odzież, wędlina. Nawet większa zmiana ceny tych artykułów powoduje tylko nieznaczne zmiany popytu. Natomiast popyt doskonale elastyczny jest charakterystyczny dla dóbr wyższego rzędu, np. mebli.

Spadkowi ceny zazwyczaj towarzyszy wzrost popytu i na odwrót, stąd współczynniki cenowej elastyczności popytu miałyby wartość ujemną. W celu uniknięcia operowania wartościami ujemnymi, przy wzorze dopisano znak minus (dzięki temu współczynniki cenowej elastyczności popytu przyjmują na ogół wartości dodatnie).

Do najważniejszych czynników określających cenową elastyczność popytu należą:

Cenowa elastyczność popytu ma istotne znaczenie dla każdego liczącego się producenta, a przede wszystkim takiego producenta, który ma znaczny udział w całkowitej produkcji określonego wyrobu, dzięki czemu może wpływać na kształtowanie ceny rynkowej. W przypadku dużej cenowej elastyczności popytu producentowi nie opłaca się podnosić ceny swojego wyrobu, bowiem może to spowodować znaczny spadek popytu i korzyści wynikające z podwyżki ceny mogą być z nadwyżką zniwelowane zmniejszeniem sprzedaży, w wyniku czego zmniejszy się przychód całkowity (w wyniku wzrostu ceny wydatki i przychody spadają). Producentowi opłaca się podwyższać cenę w przypadku cenowej elastyczności popytu mniejszej od jedności (w wyniku wzrostu ceny wydatki i przychody rosną). Zatem w przypadku niskiej cenowej elastyczności popytu producent ma większą swobodę w zakresie podwyżek cen, a mniejszą w zakresie obniżek cen. Natomiast przy wysokiej cenowej elastyczności popytu producent ma większe możliwości w zakresie obniżek cen, a mniejsze w zakresie podwyżek cen.

W przypadku cenowej elastyczności popytu równej 0 producentowi nie opłaca się zarówno podnosić i zmniejszać ceny danego dobra, bowiem działania takie nic nie zmienią (wydatki i przychody utrzymają się na niezmienionym poziomie).

Znajomość cenowej elastyczności popytu pozwala przewidzieć, jak będzie reakcja popytu na zmiany cen (stosownie do przewidywanej reakcji można dokonać odpowiednich zmian w strukturze produkcji i podaży) oraz zrozumieć, dlaczego rynki niektórych dóbr charakteryzują się dużymi wahaniami ogółu transakcji przy stabilnych cenach, podczas gdy rynki innych towarów cechuje duża zmienność cen przy dość stabilnych rozmiarach sprzedaży. Na podstawie wielkości współczynników cenowej elastyczności popytu można w przybliżeniu określić, o ile trzeba podnieść cenę danego dobra, aby zlikwidować nadwyżkę popytu, lub o ile obniżyć cenę, aby zlikwidować nadwyżkę podaży.